Wat waren de reacties op uw benoeming tot hoogleraar?
“Toen het nieuws bekend werd gemaakt, kwamen vrouwelijke collega’s van alle lagen in dit pand – schoonmakers, secretaresses, onderzoekers – me feliciteren. De mannen lieten het afweten. Ik merkte dat ik me afvroeg of mannen nu eenmaal niet zo complimenteus zijn of dat het misschien een kwestie van afgunst was – dat is lastig te achterhalen. Ik realiseerde me toen wel voor het eerst: ik word professor, een vrouwelijke professor, en veel vrouwen vinden dat blijkbaar belangrijk. Zelf stond ik er niet zo bij stil. Toen de Universiteit Leiden mij voor de leerstoel vroeg, wilde ik er wel zeker van zijn dat ze mij vroegen vanwege mijn kwaliteiten, niet omdat ze meer vrouwen nodig hebben. Desgevraagd vertelden ze me dat ik de geschiktste persoon was voor de positie. Ik hoop dat het echt zo is. In de media wordt het ook altijd benadrukt: ‘Onze vrouwelijke hoogleraren...’
Hoewel er tegenwoordig heel veel vrouwelijke studenten biologie zijn, en ook onderzoekers, tref je naarmate je hogerop komt steeds minder vrouwen. Daarom wilde ik dat in mijn oratie aankaarten. Eén paragraaf heet ‘Over vrouwen’, en ik wist bij voorbaat dat veel mannen in de zaal zouden denken: moet dat nou? Dus zo begon ik ook: daar komt-ie mannen, ik wil het even over vrouwen hebben.
Het waren voornamelijk feitjes en cijfers, niks bijzonders. Maar omdat ik had gemerkt dat ik door mijn aanstelling als hoogleraar ineens een voorbeeldfunctie kreeg voor andere vrouwen, dat dat blijkbaar nodig was, iets waar ik nooit eerder bij stil had gestaan, wilde ik het benoemen. Tegen hen zei ik mijn speech: ‘Ik sta hier, het is mij gelukt en jullie kunnen dit ook!’
Naderhand kwamen vrouwen naar me toe: ‘Wat fijn dat je dat hebt gezegd, dat is zo belangrijk.’ De aanwezige mannen, ook vrienden, reageerden anders: ‘Jeetje Nicole, ik wist niet dat je zo’n feminist was.’ Mannen voelden zich, en ik generaliseer natuurlijk, aangevallen. Ik was verbaasd. Van de 45 minuten durende speech gingen vier minuten over vrouwen. Terwijl ik niets extreems had gezegd. Alleen dat ik voor gelijkheid ben. Dat ik wil dat mannen en vrouwen gelijk worden behandeld.”
Dus vrouwen worden nog altijd niet gelijk behandeld in de wetenschap?
“Vijftien jaar geleden, toen ik net bij Naturalis werkte, was ik een van de weinige vrouwen. Ik werd steeds vaker gevraagd om ergens te spreken: ‘Kun jij wat zeggen? We hebben een vrouw nodig.’ Op een gegeven moment heb ik gezegd: Ik ben het zat. Ga maar meer vrouwen aannemen, want je vraagt me echt alleen maar omdat ik vrouw ben. Soms wordt het letterlijk ook gezegd in e-mails: ‘Kun jij? We hebben nog een vrouw nodig.’ Dan denk ik: je hoeft dat toch niet te zeggen. Ik hoef dat toch niet te voelen. Je kunt toch gewoon vragen: wil je dit doen, want jij bent de geschiktste. Ik merk dat me dat best wel irriteert.
Tijdens mijn eigen promotietraject had ik alleen maar mannelijke begeleiders – er waren destijds geen vrouwelijke docenten, niet dat ik me kan herinneren. Ook in mijn studietijd, ik studeerde biologie aan de Universiteit van Amsterdam, waren al mijn docenten mannen, al stond ik daar destijds niet bij stil. Ik hield zelf ook jarenlang vast aan het beeld dat professoren grote grijze, bebaarde mannen zijn. Maar nu ik zelf professor ben, voel ik de afwezigheid van vrouwen ineens heel erg. Ik ben én vrouw én niet zo groot – mensen kijken letterlijk op me neer. Dat heb ik nooit eerder zo gevoeld. Het kan mijn eigen onzekerheid zijn, maar hoe hogerop je komt, hoe minder dingen zijn ingericht op vrouwen. Tijdens mijn oratie bijvoorbeeld, kwam ik binnen in een stoet mannen. Ik had expres hoge hakken aangedaan, maar dat maakte geen verschil. Je zag mensen lachen: daar komt kleine Nicole aanwandelen. Vervolgens bleek de katheder veel te hoog, die is op mannenlengte gemaakt. Ze moesten twee verhoginkjes voor me neerzetten. En wanneer we voor een promotie een toga moeten aantrekken en ons in een panty moeten hijsen, moet dat tussen mannen in het enige omkleedhok, want er is geen aparte ruimte voor vrouwelijke professoren. Het gaat over letterlijk en figuurlijk ruimte maken voor vrouwen.”
Wat moet er gebeuren willen vrouwen in de wetenschap als gelijkwaardig worden gezien?
"Lastig. De wetenschap is best een harde wereld, je moet een schild hebben om er enigszins te gedijen en veel vrouwen past dat niet. Het gezin is ook vaak een probleem als het gaat om doorstoten op de ladder. Toen ik zwanger werd, zeiden zelfs andere vrouwen tegen me: ‘O, dan stop je zeker met de wetenschap.’ Ik werk fulltime, mijn werk is ook mijn passie, maar ik kan niet nachten en weekenden doorwerken. Ik ben een alleenstaande moeder, ik zorg alleen voor mijn zoons, in het weekend ben ik er voor ze. Ik kan niet concurreren met een man die wel die tijd en ruimte heeft.
Daarnaast denk ik dat we vrouwen zelfverzekerder moeten maken. Dat is natuurlijk iets wat er gedurende eeuwen is ingesleten, vrouwen krijgen relatief pas kort dezelfde kansen als mannen. Mijn moeder, die graag medisch analist had willen worden, mocht bijvoorbeeld niet studeren – zoiets kun je niet op stel en sprong veranderen. De volgende generatie is daar nu voor aan het strijden, we staan nog aan het begin.”
En de boodschap in je oratie, ‘ik sta hier, jullie kunnen dit ook’, speelt daarbij ook een rol.
“Precies. Het moet niet uitmaken dat je een vrouw bent. Zie me niet als vrouw, maar als onderzoeker. Als gelijkwaardige. Als je me vraagt, doe dat dan omdat je me goed vindt. Niet omdat ik een vrouw ben.”
Lees meer over vrouwen in de wetenschap in de november 2019 editie van National Geographic Magazine.
