In zijn strakke, zwarte bolide parkeerde Ronald Reagan aan de kant van de straat, draaide zijn getinte raampje naar beneden en gebaarde naar Lance Weller, auteur van de roman Wilderness, om met hem mee te rijden. De lang geleden overleden president vergezelde Weller naar een stripwinkel, die alle titels in huis had die Weller ooit had willen verzamelen, maar voordat hij iets kon kopen, had Reagan zijn portemonnee gerold en was de winkel uit geslopen.

Uiteraard was Weller aan het dromen. Hij behoort tot de vele mensen in de wereld – onder wie zeshonderd proefpersonen die aan één studie meededen – die een nieuw fenomeen hebben ervaren: ‘coronadromen’.

Al lange tijd wordt er in de wetenschap van uitgegaan dat de inhoud van dromen en de emoties die ze oproepen, in verband staan met ons alledaagse welzijn als we wakker zijn. Bizarre dromen vol symboliek stellen sommige dromers in staat om intense gevoelens of alledaagse spanningen binnen de veilige omgeving van het onderbewuste te verwerken. Aan de andere kant kunnen nachtmerries waarschuwingstekens zijn voor angsten die we in ons dagelijks leven misschien niet herkennen.

Nu honderden miljoenen mensen tijdens de coronavirus-pandemie gedwongen thuiszitten, denken sommige droomexperts dat dromende mensen een hoop nieuwe ‘inspiratie’ opdoen omdat ze verstoken zijn van hun vertrouwde omgeving en alledaagse stimulansen. De afwezigheid van gebruikelijke ervaringen dwingt het onderbewuste ertoe zich meer op herinneringen uit ons verleden te richten. In de droom van Weller werd zijn grote passie voor comics gecombineerd met het feit dat hij voortdurend bezig is politiek beladen opinies op Twitter door te spitten. Het resultaat is een surrealistisch tafereel, dat Weller heeft opgevat als een commentaar op de zorgwekkende staat van de wereldeconomie.

Minstens vijf onderzoeksteams van instellingen in meerdere landen vergaren droomvoorbeelden als die van Weller, en een van de bevindingen tot nu toe is dat ‘coronadromen’ worden verlevendigd door stress, isolatie en veranderingen in slaappatronen – een wervelstorm van negatieve gevoelens waarmee deze dromen zich onderscheiden van meer alledaagse dromen.

“Normaliter gebruiken we de REM-slaap (‘rapid eye movement’) en onze dromen om intense emoties te verwerken, en dan vooral negatieve emoties,” zegt Patrick McNamara, een assistent-professor neurologie van de Boston University School of Medicine die is gespecialiseerd in dromen. “Uiteraard levert deze pandemie een grote hoeveelheid stress en angsten op.”

‘Trip’ door het epicentrum

Als we dromen, worden de hersenen door stresshormonen op een wilde ‘trip’ gestuurd. De neurobiologische signalen en reacties die bij dromen worden geproduceerd, zijn volgens McNamara namelijk hetzelfde als signalen die optreden bij het gebruik van geestverruimende middelen. Drugs activeren serotonine-receptoren van het type 5-HT2A, die op hun beurt een bepaald deel van de hersenen onderdrukken: de ‘dorsale prefrontale cortex’. Dat effect wordt ‘emotionele disinhibitie’ genoemd en is een gemoedstoestand waarin ontremde gevoelens het bewustzijn als het ware overspoelen, vooral gedurende het REM-stadium van de slaap, de fase waarin we doorgaans dromen.

Hoewel deze processen zich elke nacht afspelen, onthouden de meeste mensen hun dromen meestal niet. Maar ervaringen tijdens de coronavirus-pandemie hebben daar verandering in gebracht. Het versterkte gevoel van isolatie en de verhoogde stress zijn van invloed op de inhoud van dromen en stellen sommige dromers ook in staat om er meer van te onthouden.Zorgen en gebrek aan activiteit verlagen de slaapkwaliteit. Korte perioden van schijnbaar ontwaken, zogeheten parasomnieën, worden in verband gebracht met een toegenomen vermogen om dromen te onthouden. Ook sluimerende gevoelens en herinneringen van de vorige dag kunnen van invloed zijn op de inhoud van dromen en op de emotionele respons op de droom zelf.

Volgens een lopend onderzoek dat in maart is opgestart door het Franse Centre de Recherche en Neurosciences de Lyon heeft de coronavirus-pandemie bij deelnemers aan het onderzoek geleid tot een toename van 35 procent in het aantal dromen dat ze onthielden. Ook werden er vijftien procent meer negatieve dromen gemeld dan gebruikelijk. Een ander onderzoek, onder auspiciën van de Associazione Italiana di Medicina del Sonno, zijn de dromen geanalyseerd van Italianen die tijdens de coronacrisis thuis moesten blijven. Veel van de deelnemers zeiden last te hebben van nachtmerries en parasomnieën, verschijnselen die overeenkomen met de symptomen van post-traumatische stress.

“Toen we enkele jaren geleden onderzoek deden naar overlevenden van de zware aardbeving in L’Aquila, in 2009, verraste het ons niet dat mensen meer last hadden van slaapproblemen en nachtmerries naarmate ze dichterbij het epicentrum van de beving woonden,” zegt Luigi De Gennaro, een professor in de fysiologische psychologie van de Università degli Studi di Roma ‘La Sapienza’ die meewerkt aan het Italiaanse coronavirus-onderzoek. “Kortom, de seismische kaart viel keurig samen met de geografische spreiding van de slaapstoornissen.”

Uit de resultaten van De Gennaro’s lopende onderzoek en ook andere studies, zoals het onderzoek in Lyon, komt naar voren dat mensen die de dreiging van de pandemie van heel dichtbij meemaken (zoals zorgmedewerkers, mensen die in epicentra van de pandemie wonen en mensen met besmette familieleden), vaker last hebben van dromen die zijn beïnvloed door de coronacrisis.

Verlichting van nachtmerries

Uit veel studies is gebleken dat onze activiteiten tijdens de waakzame uren van de dag een ‘diavoorstelling’ van herinneringen creëren die van invloed is op de inhoud van onze dromen. Gevoelens van de afgelopen dag kunnen niet alleen van invloed zijn op hetgeen waarover we dromen maar ook op de gevoelens waarmee we binnen de droom zelf op die droomervaring reageren. Als we onze ervaringen van alledaagse herinneringen sterk beperken (door thuis en alleen in quarantaine te zitten), kan dat de inhoud van onze dromen beperken en het onderbewuste ertoe aanzetten om dieper in ons geheugen te gaan graven.

Het ligt misschien voor de hand, maar Finse onderzoekers hebben wetenschappelijk bewijs gevonden voor de gedachte dat gemoedsrust tot een ‘positief droomaffect’ leidt, waarbij dromers zich prettig voelen over wat er in hun dromen gebeurt. Daarentegen blijkt dat zorgen in verband gebracht kunnen worden met een ‘negatief droomaffect’, waarbij dromen angstig of anderszins verontrustend zijn.

Deirdre Barrett, assistent-professor in de psychologie aan de Harvard University en auteur van het boek The Committee of Sleep, heeft dromen verzameld van mensen die traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt, onder anderen van overlevenden van de aanslagen op 9/11 in New York. Barrett ontdekte dat dromen waarin mensen hun trauma verwerken, doorgaans twee patronen volgen: in de dromen wordt hetzij direct naar de traumatische gebeurtenis verwezen of deze gebeurtenis zelfs herbeleefd, óf de dromen zijn fantastisch en bevatten allerlei elementen die het trauma symboliseren.

In haar nieuwe proefschrift over ‘coronadromen’, die Barrett sinds maart heeft verzameld voor dit onderzoek, meldden sommige deelnemers aan haar onderzoek dat ze ervan droomden hoe ze het virus opliepen en eraan overleden. Bij een andere verzameling dromen die Barrett documenteerde, hadden deelnemers hun angst voor het virus in hun dromen vervangen door metaforen, zoals insecten, zombies, natuurrampen, bedenkelijke figuren, monsters of om zich heen schietende mensen.

“Afgezien van de dromen van zorgmedewerkers zien we geen levendige beelden van mensen die in grote ademnood aan de beademing liggen,” zegt Barrett. “Het virus is onzichtbaar, dus ik denk dat het daarom in zoveel verschillende gedaanten in onze dromen opduikt.”

Ondanks al deze variaties lijken de coronadromen van veel deelnemers gemeen te hebben dat ze buitengewoon bizar op de dromers overkomen. “Dat is misschien een van de mechanismen die door het slapende brein wordt gebruikt om de opgeroepen emoties te reguleren,” zegt Perrine Ruby, onderzoekster aan het Centre de Recherche en Neurosciences de Lyon.

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat mensen die als gevolg van de COVID 19-pandemie last hebben van nachtmerries, baat zouden kunnen hebben bij zogenaamde ‘droombeheersingstechnieken’. Barrett werkt met haar patiënten aan het schrijven van ‘scripts’ voor hun eigen dromen, waarbij ze de deelnemers vaak vraagt welk aspecten van hun nachtmerrie ze het liefst willen veranderen. Nadat een patiënt een nieuwe draai aan zijn of haar droom heeft gegeven, kunnen ze dat ‘scenario’ opschrijven en voor het slapen gaan repeteren. De scripts lopen uiteen van realistischer oplossingen als het verjagen van aanvallers tot meer ‘droomachtige’ scenario’s, waarin de aanvaller bijvoorbeeld tot de grootte van een mier wordt gereduceerd.

Mensen die enige controle over hun boze dromen willen krijgen, zouden zich kunnen richten op het bizarre, aldus Ruby, de onderzoekster uit Lyon. “Verandering van context, bijvoorbeeld van de natuurwetten, kan het hele perspectief veranderen en een ander gezichtspunt opleveren. Zo’n verschuiving van betekenis kan helpen om een sterke emotie te veranderen of minder hevig te maken.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com