Pijn ontstond waarschijnlijk als een evolutionair voordeel. De sensatie hielp mens en dier snel te reageren op verwondingen en te ontsnappen uit penibele situaties, en het moedigde hen aan om gevaarlijke omstandigheden in de toekomst te vermijden.

‘Afhankelijk van de context waarin pijn wordt ervaren, ontwikkelen we uiteenlopende reacties en emoties,’ zegt Gregory Scherrer, universitair docent celbiologie en -fysiologie aan de University of North Carolina at Chapel Hill. ‘Om die reden is pijn subjectief.’ Dit weten we over pijn, de factoren die onze pijngrens beïnvloeden, en de complexe relatie tussen pijn en genot.

Pijn en genot zijn verweven in het brein

Het vullen van een gaatje, het laten zetten van een tatoeage of piercing – zelfs sommige alledaagse levenservaringen gaan gepaard met een zekere mate van ongemak. Afhankelijk van de manier waarop ons lichaam pijnsignalen verwerkt, kunnen deze sensaties verrassend prettig aanvoelen – pijn en genot activeren dezelfde regio’s in het brein.

Dit fenomeen komt op verschillende manieren tot uiting, zoals de bekende runner’s high, waarbij het lichaam endorfines aanmaakt als antwoord op het gevoel van aanhoudende fysieke inspanning. Het gevolg is een tijdelijk gevoel van gelukzaligheid en pijnstilling. Hetzelfde ingewikkelde biologische beloningssysteem zorgt ervoor dat veel mensen verzot zijn op pittig eten.

Leestip: Waarom pijnstillers minder goed werken bij vrouwen

Hoewel het niet makkelijk is, kan het overwinnen van pijn een machtige ervaring zijn, zegt Anna McNuff, een Britse auteur die grote afstanden fietste en de afstand van negentig marathons rende op blote voeten. Het doorstaan van pijnlijke ervaringen gaf haar een verfrissend gevoel van vrijheid.

‘Ik kan een stap terug zetten en op het grensgebied van het pijnlijke en het niet-pijnlijke blijven,’ zegt McNuff. ‘Als ik denk aan pijn, vind ik het prettig, want het geeft me het gevoel dat ik leef.’

Welke factoren beïnvloeden onze pijngrens?

Onze tolerantie voor pijn wordt door allerlei factoren beïnvloed, zoals genen, sekse en slaapkwaliteit. Vrouwen zijn bijvoorbeeld gevoeliger voor pijn, mogelijk vanwege hormonale verschillen ten opzichte van mannen.

Mannen zouden gemiddeld een hogere pijngrens hebben, maar daar hoort een kanttekening bij. Zij zijn ook minder snel geneigd het aan te geven wanneer ze pijn ervaren, wat mogelijk een resultaat is van de manier waarop ze door hun maatschappelijke omgeving worden geleerd emoties te onderdrukken.

Onderzoek toont bovendien aan dat onze pijngrens hoger komt te liggen naarmate we ouder worden. Dit kan ermee te maken hebben dat jongeren nieuwsgieriger zijn en nog niet veel negatieve ervaringen meemaakten waarvan ze hebben kunnen leren, zegt Scherrer. ‘Als pijn niet storend was, zouden we niet voorzichtig omgaan met ons lichaam. We zouden gekke dingen doen en niet lang leven.’

Omgaan met chronische pijn

Een hoge pijngrens lijkt van weinig betekenis wanneer iemand te maken heeft met chronische pijn. Chronische pijn houdt langer dan drie maanden aan en kan het leven van een patiënt ernstig beperken, waardoor de levenskwaliteit afneemt.

In Nederland en België samen leven zo’n zes miljoen mensen met chronische pijn. Globaal gaat het waarschijnlijk om honderden miljoenen mensen die lijden aan deze vorm van aanhoudende pijn.

Leestip: Steeds meer jonge mensen krijgen darmkanker. Hoe komt dat?

Lichamelijke beweging kan een effectief middel zijn in de strijd tegen chronische pijn. Sommige onderzoeken vonden bijvoorbeeld een verband tussen bepaalde vormen van beweging, zoals yoga, en de preventie en behandeling van chronische aandoeningen, waaronder migraine en lage rugpijn.

Ander onderzoek suggereert dat ook meditatie, spiritualiteit en religie mensen mogelijk kan helpen omgaan met chronische pijn.

Wanneer is pijn gezond?

Toch blijft pijn ook nuttig. Het is een belangrijk signaal dat aangeeft wanneer het lichaam een grens bereikt. Soms kan het doorstaan van pijn iemand helpen om sterker te worden.

‘Mensen denken dat een blessure een vreselijk iets is, maar het is ook een kans om je lichaam beter te begrijpen,’ zegt McNuff. ‘Niemand kent je lichaam beter dan jijzelf, en hoe meer je het op de proef stelt, hoe beter je het begrijpt.’

Leestip: Een kop thee of koffie, wat is beter voor je gezondheid?

Omdat pijn en genot zo nauw verweven zijn, stelt Brock Bastian, een hoogleraar psychologie aan de University of Melbourne, dat beide sensaties nodig zijn om het leven voldoening te geven.

‘Op een bepaalde manier zijn we altijd op zoek naar iets dat ons uitdaagt, iets dat onze grenzen verlegt,’ zegt hij. ‘Het ervaren van pijn is een erg belangrijk onderdeel van een gelukkig en gezond leven.’

Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium én steun de missie van National Geographic. Word nu lid!