Er is (nog) geen eenduidige definitie van hersenmist, ook wel brain fog genoemd. De meeste wetenschappers beschouwen hersenmist niet als een diagnose, maar als een symptoom van een andere aandoening. Er wordt echter steeds meer duidelijk over wat hersenmist kan veroorzaken en hoe de kwaal te behandelen is. Wat zijn de laatste wetenschappelijke inzichten? Verschillende artsen en neurologen delen hun kennis.

Wat is de oorzaak van hersenmist?

Veel patiënten met chronische aandoeningen - zoals long covid, fibromyalgie, ME, chronisch vermoeidheidssyndroom en lupus - hebben last van concentratieproblemen, vergeetachtigheid, verwardheid en cognitieve traagheid. Het is bekend dat vergelijkbare symptomen optreden na chemotherapie of bij psychische problemen, zoals depressie en schizofrenie.

Hoewel hersenmist er bij alle aandoeningen hetzelfde uitziet, liggen er waarschijnlijk meerdere oorzaken aan ten grondslag, zegt Peter Denno van Imperial College London (Engeland), die verschillende onderzoeken over het onderwerp bestudeerde.

Hersenmist of brain fog kan bijvoorbeeld wijzen op tekorten in cognitieve gebieden die samenhangen met aandacht, concentratie of taakuitvoering, vertelt de arts Avindra Nath van het National Institute of Neurological Disorders and Stroke (VS). Toch kunnen artsen niet altijd meetbare tekorten in deze gebieden vinden. Soms ondergaan patiënten met hersenmist een hele reeks aan testen waar niets uit af te lezen valt, zegt hij.

Leestip: Kun je je brein daadwerkelijk trainen met kruiswoordpuzzels?

Onlangs hebben wetenschappers ook een verband gevonden tussen neuro-inflammatie (ontstekingen in de hersenen) en hersenmist. Volgens neuropsycholoog Jacqueline Becker van de Icahn School of Medicine Mount Sinai (VS) is dit mogelijk een van de belangrijkste oorzaken van brain fog.

De relatie tussen brain fog en COVID-19

Een groep die meer dan bekend is met hersenmist, zijn patiënten die last hebben van long covid. Van hen ervaart tussen de 20 en 65 procent hersenmist. Wetenschappers vermoeden dat restanten van het coronavirus langdurige ontstekingen in de hersenen veroorzaken, wat kan leiden tot cognitieve achteruitgang.

Een covid-infectie kan de immuuncellen in de hersenen langdurig activeren en de groei van neuronen belemmeren. En sommige patiënten maken auto-antistoffen aan, die het immuunsysteem aanzetten om gezond hersenweefsel aan te vallen. Ook de grijze en witte stof kunnen door een covid-infectie afnemen, waardoor je er cognitief op achteruit gaat.

Leestip: Hoe de menstruele cyclus zorgt voor vervormingen in de hersenen

In een studie die in februari 2024 in Nature verscheen, ontdekte neuroloog Colin Doherty van Trinity College Dublin Medical School (Ierland) dat long covidpatiënten met hersenmist een lekkende bloed-hersenbarrière hadden. Daardoor kunnen schadelijke moleculen en virussen de hersenen binnendringen. Het gevolg? Ontstekingen en een verstoring van de hersenstofwisseling.

Experts waarschuwen echter dat het om een kleine studie gaat, dus harde conclusies zijn nog niet mogelijk. Een andere studie, gepubliceerd in maart 2024, vond namelijk géén verband tussen hersenmist en problemen met de bloed-hersenbarrière. Volgens Denno kunnen die verschillende uitkomsten te verklaren zijn doordat Doherty mensen onderzocht die aantoonbare problemen hadden met hun geheugen en concentratie.

Andere mogelijke oorzaken van hersenmist

Wetenschappers onderzoeken ook andere mogelijke oorzaken van hersenmist. Uit studies blijkt dat veranderende hormoonspiegels ook ingrijpende veranderingen in de hersenen kunnen veroorzaken.

Bij patiënten in de menopauze worden dalende oestrogeenspiegels in verband gebracht met cognitieve wazigheid. Zo’n link bestaat ook bij patiënten met een tekort aan schildklier- en groeihormonen.

Het is ook mogelijk dat een verstoorde darmflora ontstekingen in de hersenen veroorzaakt. Uit een kleine studie van oktober 2024 bleek dat meer dan de helft van de deelnemers met maag- en darmklachten ook last had van hersenmist.

Is er een oplossing voor hersenmist?

Heb jij last van brain fog? Dan ben je waarschijnlijk benieuwd of je daar iets aan kunt doen. Neuropsycholoog Becker adviseert om eerst te kijken naar leefstijlfactoren, zoals beweging, gezonde voeding en voldoende slaap.

Leestip: Deze 10 dingen kun je zelf doen om het risico op dementie te beperken

Mensen die lang last blijven houden van hersenmist moeten een arts raadplegen, voegt ze eraan toe. Zij kunnen baat hebben bij cognitieve revalidatietherapie, zegt Becker. ‘Het is een milde behandeling met veel echt grote voordelen.’

De arts Nath vergelijkt cognitieve revalidatietherapie met lichaamsbeweging voor de hersenen. ‘Wat we doen, is de hersenen trainen in de gebieden waar een tekort is,’ zegt hij.

Meer behandelingen in zicht

Maar er liggen meer behandelingen voor hersenmist in het verschiet. Er zijn tekenen dat patiënten die chemotherapie ondergaan, goed reageren op medicijnen die worden gebruikt voor de behandeling van ADHD, zegt Becker. En sommige kleinschalige studies hebben aangetoond dat anti-allergiemedicatie en maagzuurremmers kunnen helpen bij het verlichten van hersenmist.

Voor de patiënten met long covid gloort ook hoop aan de horizon. Nath en zijn team bestuderen in hoeverre antilichamen en immunotherapie effect hebben op long covid. Een onderdrukte ontstekingsreactie zou een positief effect hebben op hersenmist.

Nog veel onbeantwoorde vragen

Deskundigen zijn het er echter over eens dat onderzoekers eerst méér moeten leren over hersenmist voordat ze er beter grip op kunnen krijgen. Vanwege een gebrek aan kwalitatief onderzoek zijn er nog veel onbeantwoorde vragen. Het verband tussen hersenmist en chronische pijn is bijvoorbeeld nog onduidelijk.

‘In de geneeskunde bestaat het idee dat we gefaald hebben als we een symptoom niet kunnen omzetten in een Latijnse, medische term,’ zegt Doherty. Maar we kunnen het ook zien als een reden om verder onderzoek te doen.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!