Sudoku’s, woordzoekers en kruiswoordpuzzels worden vaak gezien als een manier om je hersenen gezond te houden, maar klopt dat wel? Dit zeggen neurologen en hersenwetenschappers erover.

Wat zegt de wetenschap over puzzels en hersengezondheid?

Neuroloog Kellyann Niotis, gespecialiseerd in het voorkomen van dementie, is voorzichtig met zulke uitspraken: ze stelt dat het kan zijn dat mensen die graag puzzelen een hoge verbale intelligentie hebben. En dat is een factor die samenhangt met een lager risico op cognitieve achteruitgang.

Ook Gary Small, hoofd psychiatrie aan het Hackensack University Medical Center in New Jersey (VS), is er niet van overtuigd dat puzzelen daadwerkelijk cognitieve voordelen biedt. Zijn theorie is dat vooral de mate van uitdaging telt.

Leestip: Hoe herken je dementie – en waarom komt een diagnose vaak zo laat?

Hoewel puzzelen een eenvoudige manier lijkt om je hersenen in vorm te houden, wekken studies de indruk dat de werkelijkheid genuanceerder is. In 2022 verscheen in NEJM Evidence een studie onder mensen met een milde cognitieve stoornis (MCI). Deelnemers die twaalf weken lang kruiswoordpuzzels oplosten, lieten een bescheiden cognitieve verbetering zien.

Ook een onderzoek uit 2024, onder ruim negenduizend volwassenen, toonde een verband tussen het spelen van puzzels en verbeterde geheugen-, redeneer- en verbale vaardigheden. Opvallend: het spelen van videogames was net zo effectief.

Hoewel dit soort onderzoeken bemoedigend lijkt, wijzen deze verbanden niet per se op oorzaak en gevolg. Puzzelen kán bijdragen aan hersengezondheid, maar het is vermoedelijk niet de bepalende factor.

De beste hersentraining is beweging

Dus, wat is wél doorslaggevend als het gaat om de gezondheid van je hersenen? Beweging. In zijn boek Outlive: The Science and Art of Longevity noemt arts Peter Attia fysieke activiteit ‘het krachtigste item in onze preventieve gereedschapskist’. Regelmatige beweging – vooral cardiotraining – vermindert het risico op Alzheimer en vertraagt cognitieve achteruitgang.

Fysieke activiteit verbetert namelijk de glucoseregulatie, wat goed is voor de hersenen en helpt om de bloedstroom te verhogen. Het is zelfs aangetoond dat sporten het volume van de hippocampus vergroot, een cruciaal hersengebied voor leren en geheugen.

Leestip: Met deze nieuwe bloedtest kan Alzheimer worden vastgesteld

Volgens Niotis stimuleert fysieke inspanning daarnaast de neuroplasticiteit (oftewel: het helpt de hersenen nieuwe verbindingen te vormen) en produceert het brain-derived neurotrophic factor (BDNF), een eiwit dat essentieel is voor een gezonde cognitieve functie.

Toch blijft het lastig te voorspellen wat het werkelijke effect is, want volgens Niotis is er nog geen overeenstemming over hoeveel je precies zou moeten sporten. ‘Maar het is overduidelijk dat cardiotraining de cognitieve functie verbetert.’ Studies tonen ook aan dat ouderen die regelmatig bewegen, betere cognitieve prestaties leveren dan leeftijdsgenoten die niet actief zijn.

Risicofactoren voor dementie

De Lancet Commission on Dementia Prevention, Intervention and Care publiceerde in 2024 een lijst van beïnvloedbare factoren voor dementie. Denk aan gehoorverlies, hoge bloeddruk, roken, alcoholmisbruik, sociale isolatie en zelfs luchtvervuiling. Positieve factoren zijn bijvoorbeeld een hoger opleidingsniveau en beweging. Opvallende afwezige op die lijst? Kruiswoordpuzzels.

Leestip: Kwam dementie ook al voor bij de oude Grieken en Romeinen?

Maar waarom blijft de mythe over puzzelen dan zo hardnekkig overeind? Een mogelijke verklaring is dat puzzelliefhebbers al veel van de juiste dingen doen. Ze zijn vaak hoger opgeleid en ze hebben mogelijk vaker andere ‘hersengezonde’ gewoonten, zoals sociaal en fysiek actief zijn.

Volgens Small zijn er studies die aantonen dat je cognitieve reserves opbouwt door je hersenen actief te houden. Het gaat daarbij om het vermogen van je hersenen om zich aan te passen en sterk te blijven, zelfs als ze ouder worden of te maken krijgen met uitdagingen zoals ziekte of letsel. Hoe meer je doet om je hersenen te versterken, hoe beter ze voorbereid zijn op veroudering en dreigende cognitieve achteruitgang.

Leestip: Nostalgische gevoelens? Dat komt omdat je hersenen zo staan afgesteld

Ter illustratie wijst hij naar een studie van meer dan 25 jaar geleden, gepubliceerd in The New England Journal of Medicine. In dit onderzoek werden de hersenen van mensen met milde geheugenklachten gescand terwijl ze een geheugentaak uitvoerden.

‘We ontdekten dat de hersenen van mensen met een genetisch risico voor dementie harder moesten werken,’ legt Small uit. Toen onderzoekers twee jaar later een vervolgonderzoek deden, vertoonden die mensen een grotere cognitieve achteruitgang.

Puzzelen helpt, bewegen is beter

Dus hoewel kruiswoordpuzzels je geest actief kunnen houden, zouden ze niet je enige strategie moeten zijn – vooral niet als je al een actief puzzelaar bent. Zoals Niotis uitlegt: ‘Het helpt niet om steeds hetzelfde te doen, omdat het nieuwe aspect ervan verloren gaat.’

Uiteindelijk is er niets mis met het maken van kruiswoordpuzzels. Maar om je risico op dementie echt te verlagen, is het vooral van belang om regelmatig te bewegen.

Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium én steun de missie van National Geographic. Word nu lid!