In de meeste delen van Nederland merken we er in ons dagelijks leven weinig van, maar elke dag vinden wereldwijd duizenden aardbevingen plaats. Vaak zijn deze trillingen vrijwel niet merkbaar, maar bij grote aardbevingen kunnen de gevolgen desastreus zijn. Gebouwen storten in, voorwerpen vliegen door de kamer en hele steden liggen na een aardbeving in puin.
Hoe ontstaat een aardbeving?
De aardkorst waar wij op leven, is eigenlijk altijd wel ergens aan het trillen. Deze aardbevingen worden veroorzaakt door de spanningen tussen tektonische platen. Dit zijn delen van de lithosfeer, de buitenste laag van de aarde, die als een soort puzzelstukjes in elkaar vallen en op een vloeibare mantel liggen.
Deze platen zijn continu in beweging. Wanneer tektonische platen naar elkaar toe bewegen, noemen we dat convergentie. Drijven ze juist van elkaar weg, dan spreken we van divergentie. Bewegen de platen langs elkaar heen, dan noemen seismologen dat een transforme plaatgrens.
Twee tektonische platen die tegen elkaar aanbotsen, zorgen ervoor dat we bergen en vulkanen hebben, maar zijn ook vaak de oorzaak van een aardbeving. De bewegingen van aardplaten zorgen voor spanning in de aardkost, wat kan resulteren in trillingen langs breuklijnen. Een aardbeving dus.
De Ring van Vuur is de hotspot voor aardbevingen
De meeste aardbevingen komen voor op plekken waar twee aardplaten samenkomen. Het grootste deel van alle aardbevingen, zo’n negentig procent, vindt plaats in de Ring van Vuur. Dit hoefvormige gebied in de Grote Oceaan is ruim veertigduizend kilometer lang en een hotspot voor aardbevingen en vulkanen. Delen van Nieuw-Zeeland, Indonesië, de Filipijnen, Japan, Noord-Amerika, Mexico en Zuid-Amerika liggen in dit aardbevingsgevoelige gebied. Ook in Haïti, dat op de grens van meerdere tektonische platen liggen, vinden regelmatig verwoestende aardbevingen plaats.
Aardbevingen in Nederland
Nederland ligt midden op de Euraziatische Plaat, waardoor we hier bijna nooit te maken hebben met natuurlijke aardbevingen. In Limburg kan het nog wel eens voorkomen dat de aarde onder je voeten trilt. Deze aardbevingen worden dan veroorzaakt door breuken in de aardkorst. Bewegingen van die breuken veroorzaken in Limburg jaarlijks meerdere aardbevingen.
Over het algemeen zijn aardbevingen in Limburg niet heel krachtig. De aardbeving in Roermond op 13 april 1992 was een uitzondering. Met een kracht van 5.8 op de schaal van Richter was het de zwaarste aardbeving ooit gemeten in Nederland.
Hoe ontstaan aardbevingen in Groningen?
Naast natuurlijke aardbevingen die veroorzaakt worden door het bewegen van tektonische platen, zijn er ook geïnduceerde aardbevingen. Deze trillingen worden bijvoorbeeld veroorzaakt door gaswinning, zoals in Groningen het geval is. Het gas in het noorden van Nederland wordt gewonnen uit een laag zandsteen op drie kilometer diepte. We halen daarbij aardgas weg tussen de gesteentekorrels in de zandsteenlaag, wat de druk verlaagt. Hierdoor ontstaat spanning in de aardkost wat tot aardbevingen kan leiden.
Schaal van Richter
Op 16 augustus 2012 vond de zwaarste geïnduceerde aardbeving in Groningen plaats. Inwoners van de gemeente Loppersum werden opgeschrikt door een beving van 3,6 op de schaal van Richter. De Amerikaanse seismoloog Charles Richter bedacht deze magnitudeschaal in 1935 om duiding te geven aan de kracht van aardbevingen.
Hoe hoger een aardbeving scoort op de schaal van Richter, hoe heviger deze wordt gevoeld en hoe groter de schade en gevolgen zijn. Het is een logaritmische schaal met een grondgetal van tien. Wat houdt dat in? Een beving van twee op de schaal van Richter is tien keer zo heftig als een aardbeving die een score van één heeft.
De gevolgen van een aardbeving aan de hand van de schaal van Mercalli
Een aardbeving met een magnitude van één of twee voel je nauwelijks, maar vanaf vier begint de grond echt te trillen. Vanaf zes op de schaal van Richter wordt het echt gevaarlijk en kunnen gebouwen instorten. Extreme aardbevingen van negen of hoger op de magnitudeschaal komen zelden voor.
Voor het indelen van aardbevingen op de schaal van Richter meten seismologen de trillingen in de aardkost. Op basis daarvan wordt de hevigheid bepaald, maar dit zegt nog niet direct iets over de gevolgen van een aardbeving. Een lichtere aardbeving in een dichtbevolkt gebied kan meer schade aanrichten dan een grote beving op een plek waar bijna geen mens woont. Daarom is er ook de schaal van Mercalli. Hierop worden aardbevingen ingedeeld op basis van de gevolgen ervan voor mensen, natuur en voorwerpen.
Het hypocentrum is het beginpunt van een aardbeving
Of jij zelf veel merkt van een aardbeving, hangt ook af van waar je je op het moment van de trillingen bevindt. De grootste gevolgen vinden plaats rondom het epicentrum. Dit is de plek waar de aardbeving het beste voelbaar is, omdat het epicentrum het dichtst bij het hypocentrum ligt. Dit is de plek onder de aardkorst waar de tektonische platen samenkomen en daarom het beginpunt van een aardbeving.
Vanaf het epicentrum verspreidt een aardbeving zich in een cirkelvormige beweging. Hoe verder je van het beginpunt bent, hoe minder je de grond voelt trillen. Toch kun je soms op kilometers afstand nog de effecten van een aardbeving voelen. Meestal trilt de aarde maar enkele seconden, maar in 2016 duurde een aardbeving in Turkije maar liefst vijftig dagen. De dagen na een aardbeving zijn er vaak nog naschokken te voelen.
Lees ook: wat is een tornado?
Willeke van Doorn studeerde journalistiek, reisde een tijdje de wereld rond en kwam uiteindelijk via de Verenigde Staten, Australië en Nieuw-Zeeland bij de redacties van Quest, National Geographic en Runner’s World terecht. Ze is nieuwsgierig naar de wereld, gaat het liefst elke maand even op reis en neemt dan ook altijd haar hardloopschoenen mee.
