Elke dag vinden er wereldwijd duizenden aardbevingen plaats. Meestal zijn deze trillingen niet merkbaar, maar bij grote aardbevingen kunnen de gevolgen desastreus zijn. Daar kan men in Turkije en Syrië helaas over meepraten. Op 6 februari 2023 kostte een reeks aardbevingen er aan tienduizenden mensen het leven. Gebouwen stortten in en complete steden moeten worden herbouwd.

De Ring van Vuur is de hotspot voor aardbevingen

Aardbevingen worden veroorzaakt door het bewegen van tektonische platen. Dit zijn delen van de lithosfeer, de buitenste laag van de aarde, die als een soort puzzelstukjes in elkaar vallen en op een vloeibare mantel liggen. Tektonische platen zijn continu in beweging: wanneer ze naar elkaar toe bewegen, noemen we dat convergentie. Drijven ze juist van elkaar weg, dan spreken we van divergentie. Bewegen de platen langs elkaar heen, dan noemen seismologen dat een transforme plaatgrens.

Twee tektonische platen die convergeren, zorgen voor het ontstaan van bergen en vulkanen, maar zijn ook vaak de oorzaak van een aardbeving. De bewegingen van aardplaten zorgen voor spanning in de aardkorst, wat kan resulteren in trillingen langs breuklijnen. Een aardbeving dus.

Leestip: Wat een vulkaan op La Palma ons leert over buitenaards leven

Aardbevingen komen het vaakst voor op plekken waar twee aardplaten samenkomen. Het grootste deel van de aardbevingen, zo’n negentig procent, vindt plaats in de Ring van Vuur. Dit hoefvormige gebied in de Grote Oceaan is ruim veertigduizend kilometer lang en een hotspot voor aardbevingen en vulkanen. Delen van Nieuw-Zeeland, Indonesië, de Filipijnen, Japan, Noord-Amerika, Mexico en Zuid-Amerika liggen in dit aardbevingsgevoelige gebied.

Schaal van Richter

De Amerikaanse seismoloog Charles Richter bedacht in 1935 een magnitudeschaal om duiding te geven aan de kracht van aardbevingen. Hoe hoger een aardbeving scoort op de schaal van Richter, hoe heviger deze wordt gevoeld en hoe groter de schade is. Het is een logaritmische schaal met een grondgetal van tien. Wat houdt dat in? Een beving van 2,0 op de schaal van Richter is tien keer zo hevig als een aardbeving die een score van 1,0 op de schaal van Richter.

Een aardbeving met een magnitude van één of twee voel je nauwelijks, maar vanaf 4,0 begint de grond echt te trillen. Vanaf 6,0 op de schaal van Richter wordt het echt gevaarlijk en kunnen gebouwen instorten. De aardbeving in het zuiden van Turkije van 2023 had een kracht van 7,8 op de schaal van Richter. Extreme aardbevingen van 9,0 of hoger op de magnitudeschaal komen zelden voor.

Het hypocentrum is het beginpunt van een aardbeving

Of jij zelf veel merkt van een aardbeving, hangt af van waar je je op het moment van de trillingen bevindt. De grootste schokken vinden plaats rondom het epicentrum. Dit is de plek waar de aardbeving het beste voelbaar is, omdat het epicentrum het dichtst bij het hypocentrum ligt. Dit is de plek onder de aardkorst waar de tektonische platen samenkomen en daarmee het beginpunt van een aardbeving.

Vanaf het epicentrum verspreidt een aardbeving zich in een cirkelvormige beweging. Hoe verder je van het beginpunt bent, hoe minder je de grond voelt trillen. Toch kun je soms op kilometers afstand nog de effecten van een aardbeving voelen. Meestal trilt de aarde maar enkele seconden, maar soms kan kunnen bevingen dagenlang aanhouden. De dagen na een aardbeving zijn er vaak nog naschokken te voelen.

Hoe ontstaan aardbevingen in Groningen?

Nederland en België liggen midden op de Euraziatische Plaat, waardoor aardbevingen hier zelden voorkomen. Geïnduceerde aardbevingen zijn daarop een uitzondering. Dat zijn trillingen met een niet-natuurlijke oorzaak, bijvoorbeeld veroorzaakt door gaswinning, zoals in Groningen het geval is. Het gas in het noorden van Nederland wordt gewonnen uit een laag zandsteen op drie kilometer diepte. Door aardgas weg te halen tussen de gesteentekorrels in de zandsteenlaag, wordt de druk verlaagd. Hierdoor ontstaat spanning in de aardkorst, wat tot aardbevingen kan leiden.