Grote kans dat er in deze donkere decemberweken een goed verlichte kerstboom in je huiskamer staat. En grote kans dat deze vlak na de jaarwisseling weer op straat (of terug in de grond) wordt gezet. Best een aparte traditie eigenlijk, voor die paar weken per jaar. Maar waar komt deze gewoonte vandaan? En hoe is deze overgewaaid naar de rest van de wereld?

Viering van het licht op de duisternis

Takjes van groenblijvende bomen en planten vormen al sinds mensenheugenis een fundamenteel onderdeel van heidense vieringen rond de winterzonnewende.

‘Al in de Oudheid werden op midwinterfeesten groenblijvende planten gebruikt, waarmee de zege van het leven op de dood en van het licht op de duisternis werd gevierd,’ aldus Carole Cusack, hoogleraar religiestudies aan de University of Sydney in Australië.

Leestip: Waar komt Tweede Kerstdag vandaan?

Hoe, wanneer en waar zulke heidense vieringen precies transformeerden tot de kerstboomtraditie zoals we die tegenwoordig kennen, is voer voor discussie. Want meerdere landen claimen de bakermat van dit gebruik te zijn.

En hoewel de kerstboom nu zo’n beetje overal ter wereld wordt omarmd, gaat de oorsprong ervan terug tot gebieden waar groenblijvende naaldbomen het landschap beheersen: Noord-Europa.

Eeuwenoude kerstboomdiscussie in de Baltische staten

Discussie over de bakermat van de kerstboom woedt vooral in de Baltische staten. Letland beroept zich op het jaar 1510, toen een koopmansgilde met de naam Broederschap der Zwarthoofden in een optocht door hoofdstad Riga de boom met zich meedroeg, optuigde en vervolgens verbrandde.

Estland bestrijdt deze theorie met bewijzen voor een ceremonie van hetzelfde gilde, maar dan al in 1441 en in hún hoofdstad: Tallinn.

Historici trekken beide claims in twijfel. Volgens historicus Gustavs Strenga, werkzaam voor de Nationale Bibiliotheek van Letland, hielden alle twee de festiviteiten waarschijnlijk geen verband met Kerstmis. Niet dat de Letten zich daar iets van aantrekken: pontificaal op het Raadhuisplein in Riga herinnert een plaquette aan de plek van ‘de allereerste kerstboom ooit’.

Is de kerstboom dan van Duitse komaf?

Cusack acht een andere herkomst geloofwaardiger: de kerstboomtraditie ontstond in de zestiende eeuw in de – nu Franse, maar toen nog Duitse – Elzas. Uit historische bronnen blijkt dat hier in 1539 in de gigantische kathedraal van Straatsburg voor het eerst een kerstboom werd neergezet.

Dat bleek een succes: vanaf dat moment werden rondom iedere kerstperiode in de Elzas massaal bomen gekapt. Zelfs zo veel, dat de stad Freiburg zich genoodzaakt voelde om in 1554 het kappen van bomen voor Kerstmis te verbieden.

Leestip: Waar komt het verhaal rond de Kerstman vandaan?

Kapverbod of niet, de kerstboomtraditie sloeg aan bij steeds meer Duitse families. En de toevoeging van sfeervolle verlichting aan de boom? Dat was volgens Cusack een idee van niemand minder dan Maarten Luther. De Duitse reformator zou op het idee zijn gekomen toen hij tijdens een nachtelijke boswandeling twinkelende sterren aan het hemelgewelf aanschouwde.

Ondertussen introduceerden Duitse emigranten de kerstboomtraditie in de loop van de jaren ook in andere landen. Tegen de achttiende eeuw was de (toen nog met kaarsen) verlichte kerstboom gemeengoed geworden in vrijwel heel Europa.

Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!