De stermol is zonder twijfel een van de vreemdst ogende dieren ter wereld. Als je er een zou tegenkomen, zou je denken dat zijn kop was vervangen door een kleine octopus.
En voor een diertje dat vrijwel blind is, is deze Noord-Amerikaanse mol verrassend snel: hij is de snelste eter op aarde. Binnen een kwart van een seconde kan een stermol een insect of worm vinden en verslinden.
Terwijl de donzige vleeseter door de drassige bodem ploegt, beweegt hij zijn kopje constant op en neer. In de pikdonkere onderwereld van de mol zijn ogen nutteloos. In plaats daarvan tast hij een wereld af die zindert van prooidieren. Wanneer de mol jaagt, legt hij zijn stervormige snuit razendsnel tegen de grond te ‘luisteren’, en dat doet hij tien- tot twaalfmaal per seconde.
Het ziet er lukraak uit, maar dat is het niet. Bij elke aanraking zenden 100.000 tastzenuwen informatie naar de hersenen van de mol. Dat zijn vijfmaal meer tastzenuwen dan in een menselijke hand, opeengepakt in een snuit die kleiner is dan een vingertop.
De stermol is slechts één van de twee dieren op aarde die onderwater kunnen ruiken, door luchtbelletjes te blazen en die vervolgens met zijn snuit op te snuiven.
Dat zijn slechts een paar voorbeelden van de ongelooflijke eigenschappen van de stermol, vertelt Ken Catania, neurobioloog aan de Vanderbilt University.
“Ik gebruik het woord ‘verbazingwekkend’ erg veel, omdat ik werkelijk zo over het dier denk,” zegt hij. Om precies te zijn gebruikt Catania het woord tienmaal in zijn beschrijving van het diertje.
Donderdag presenteert Catania drie decennia aan stermol-onderzoek op het jaarcongres van Experimental Biology in Chicago, onderdeel van een symposium over diersoorten met de meest extreme anatomie op aarde.
Contact houden
Als de meest vooraanstaande expert op het gebied van de stermol is Catania zelf ook een buitenbeentje.
De meeste biologen bestuderen een kleine hoeveelheid diersoorten en fronsen meestal de wenkbrauwen als een van hun studenten kiest voor een ‘lievelingsdier’. Maar Catania breekt een lans voor de raarste wezens op aarde, wezens met zulke ongelooflijke capaciteiten dat ze ook iets zeggen over de rest van de wereld en over ons.
“De evolutie heeft op heel veel verschillende manieren heel veel problemen opgelost,” vertelt hij. “We kunnen veel opsteken van al die diversiteit.”
Uit onderzoek naar de tastorganen in de gevoelige snuit van de stermol is bijvoorbeeld gebleken hoe de tastzin op moleculair niveau functioneert.
Catania heeft ontdekt dat de vreemde vorm van de snuit wordt weerspiegeld in een groot, stervormig patroon in de anatomie van de hersenen van de mol. Telkens wanneer het diertje zijn snuit tegen de grond drukt, creëert het in feite een stervormig beeld van zijn omgeving. Al deze beelden samen worden in de hersenen als stukjes van een grote puzzel samengevoegd.
Pijnstillend?
“Vergeleken met de andere zintuigen weten we erg weinig over onze tastzin,” zegt neurowetenschapper Diana Bautista, die aan de University of California in Berkeley onderzoek doet naar pijn en jeuk.
Toen Bautista op een goede dag Catania opbelde met het voorstel om samen te werken, stond hij erop dat zij met hem op het platteland van Pennsylvania op ‘mollenjacht’ zou gaan. Het verzamelen van (levende) stermollen door ze uit hun ondergrondse holletjes in drasland op te graven, was zwaar werk, vertelt ze.
De stermol is de enige mollensoort – van de 39 – die in moerassen en drasland leeft. Zijn gevoelige snuit is waarschijnlijk geëvolueerd tot een hulpstuk bij het razendsnel zoeken naar veel weke prooidiertjes in deze waterige omgeving.
Samen met Catania ontdekte Bautista moleculen in de snuit van de stermol waarmee een fysieke kracht – of het nu om een vederlichte aanraking of een venijnige prik gaat – in elektrische signalen voor het zenuwstelsel werden omgezet.
Omdat veel van deze moleculen waarschijnlijk ook bij de mens worden gevonden, zou dit inzicht nieuwe behandelingen tegen pijn kunnen opleveren.
Meer mollenmysteries
Volgens Catania zijn er nog heel wat mollenmysteries die hij graag zou willen oplossen: kunnen ze met één aanraking van hun stersnuit gedetailleerde texturen voelen?
Welke genen en moleculen zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de stervormige snuit en op welke manier vergroten de hersenen de signalen van de snuit zo uitgebreid? De stermol houdt geen winterslaap, dus hoe blijft zijn gevoelige snuit bij het duiken in ijskoud water functioneren?
Al deze kwesties vragen om een wetenschapper met een grote toewijding aan het bizarre – en iemand zonder koudwatervrees.
“Ojee, er is nog zoveel te onderzoeken.” zegt hij. “Laat ik dan maar snel weer aan het werk gaan.”
