Dankzij een bijzonder 75 miljoen jaar oud fossiel hebben paleontologen de beste reconstructie ooit kunnen maken van de kop van een tyrannosaurus.

De fossiele schedel was van een nieuw beschreven soort, genaamd Daspletosaurus horneri, die tijdens het late Krijt leefde in een gebied dat nu bekendstaat als het noorden van Montana en het zuiden van Alberta in de Verenigde Staten. Op basis van het bot stellen onderzoekers dat de kop van het dier bedekt was met platte schubben die waarschijnlijk heel gevoelig waren voor aanraking, net als die van hedendaagse krokodillen.

“Omdat wij veel zacht weefsel op ons gezicht hebben, voelen wij aanrakingen door dat weefsel heen," aldus Tobin Hieronymus, anatoom en neurobioloog bij de Northeast Ohio Medical University. “Vogels en hagedissen hebben [sensoren] die direct op het bot liggen, met een hele dunne huid, [dus] hun kop is extreem gevoelig.”

Als dat inderdaad ook gold voor D. horneri, dan leek het gedrag van deze dinosauriër en zijn grote vleesetende familieleden, waaronder Tyrannosaurus rex, mogelijk op dat van krokodillen.

Zo zouden de gevoelige koppen van tyrannosaurussen handig geweest zijn bij hun benadering van prooien. Krokodillen die in het water drijven kunnen dieren in de buurt zelfs in totale duisternis vinden en aanvallen. Dat hebben ze te danken aan zeer gevoelige knobbeltjes verspreid over hun lichaam die ‘integumentary sensory organs’ of ISO's worden genoemd.

Deze orgaantjes zijn voor een aantal dingen heel handig, aldus Duncan Leitch, een postdoctoraal onderzoeker aan de University of California in San Francisco, die onderzoek heeft gedaan naar krokodillenhuid. Zo gebruiken de krokodillen de tastsensoren als ze met hun neus in de modder wroeten om te bepalen welk plekje de juiste temperatuur heeft voor hun eieren.

“En het lijkt er ook op dat krokodillen door die ISO's in staat zijn om hun kaken soms heel voorzichtig te gebruiken, bijvoorbeeld om hun eieren van elkaar scheiden op het moment dat ze uitkomen," vertelt hij.

Tot op het bot uitgezocht

Het wekt misschien verbazing dat het weefsel onder de huid gereconstrueerd kon worden aan de hand van alleen een overgebleven bot, tientallen miljoenen jaren nadat het dier stierf. Maar levend botmateriaal is geen statische substantie. Het staat onder invloed van de spieren, zenuwen en bloedvaten die er constant tegenaan schuren en waar het door gevoed wordt.

Verschillende weefselsoorten laten sporen na op het bot, die worden vastgelegd in fossiele overblijfselen. Daardoor krijgen paleontologen een idee van het bovenliggende weefsel dat inmiddels al lang is verdwenen.

“Bot is dynamisch materiaal," aldus paleontoloog Thomas Carr van Carthage College. Hij leidde een nieuwe reconstructie-onderzoek dat werd gepubliceerd in Scientific Reports. “En dat gold ook voor dinosauriërs".

Om via het bot een beeld te krijgen van het vlees dat erop zat, moesten Carr en zijn team achterhalen wat voor sporen bovenliggend weefsel achterlaat op verschillend botmateriaal van levende dieren. Gelukkig was daarover al veel bekend dankzij een studie uit 2009 naar gehoornde dinosauriërkoppen, onder leiding van Hieronymus.

“Zij hebben eigenlijk het echte werk gedaan," aldus Carr. “Die studie is een klassieker”.

Aan de hand van die studie en van schedels van hedendaagse alligators en vogels, konden Carr en zijn collega's bepalen dat het weefsel op hun tyrannosaurusschedel het meest leek op dat van de koppen van alligators en krokodillen.

In de schedels van beide diersoorten zitten ook zogenaamde foramina. Dat zijn gaten voor de zenuwen en bloedvaten die nodig zijn voor een buitengewoon goede tastzin. Op basis van deze overeenkomsten denken Carr en zijn team dat de koppen van tyrannosaurussen waren bedekt met een masker van grote, platte schubben, waar mogelijk ook ISO's op zaten.

Leitch vindt het bewijs van Carr overtuigend, maar ze zijn het er ook over eens dat de mogelijkheid van ISO's op speculatie berust.

“Het laatste puzzelstukje waarmee dat zou worden bewezen is de vondst van een fossiele afdruk van de buitenkant van de huid van een tyrannosaurus, waarop die specifieke knobbeltjes worden gevonden die zo kenmerkend zijn voor de ISO's van krokodillen," laat Leitch per e-mail weten.