De Komodovaraan, de grootste hagedissensoort ter wereld, kan drie meter lang worden en negentig kilo wegen. De gespierde vleeseter Varanus komodoensis is gewapend met scherpe tanden en jaagt op prooidieren zo groot als herten, wilde zwijnen en waterbuffels.

Maar hoe indrukwekkend de Komodovaraan ook is, hij wordt ernstig bedreigd. Op de zeven Indonesische eilandjes waar de soort in het wild voorkomt, worden zijn habitats door de mens platgebrand om akkerland vrij te maken en zijn prooidieren door stropers gedood. Zelfs in het beschermde Nationale Park Komodo telden opzieners in 2016 nog maar 3013 Komodovaranen, vergeleken met 3222 in 2013.

Als een soort nieuw bloed nodig heeft, wat moet een moedervaraan dan doen? Ze kan zich op de ouderwetse manier voortplanten, door met een mannetje te paren en eieren te leggen. Of ze kan eieren leggen zonder gepaard te hebben, door middel van maagdelijke voortplanting oftewel parthenogenese.

In 2006 legde een vrouwtje genaamd Flora, dat geen contact had met mannetjes, in de dierentuin van Chester in Groot-Brittannië een nest eieren dat alleen haar DNA bevatte, zo bleek uit tests. Het was de eerste bevestiging van parthenogenese bij Komodovaranen in gevangenschap; wetenschappers denken nu dat dit “zeer vaak gebeurt,” aldus Gerardo Garcia, curator voor lagere gewervelde en ongewervelde dieren van de dierentuin van Chester.

Hoe gaat dit in zijn werk? Bij mensen hebben mannen zowel mannelijke als vrouwelijke chromosomen, maar bij Komodovaranen hebben de vrouwtjes dat ook. Dus Flora beschikte zelf over het genetische materiaal om embryo’s te vormen. Deze zelfbevruchting levert nakomelingen op die “volstrekt gezond,” zijn, zegt Garcia, maar wel allemaal mannetjes.

De mogelijkheid tot zowel seksuele als aseksuele voortplanting biedt de varanen een evolutionair voordeel, legt Garcia uit. Als er geen mannetjes voorhanden zijn, kan een vrouwtje haar zonen door middel van parthenogenese baren, waarna die op oudere leeftijd haar partners kunnen worden. “Het is niet ideaal” om diversiteit van de genenpoel te behouden, zegt Garcia, maar het is een overlevingsstrategie van deze soort.

VARANUS KOMODOENSIS

Habitat/verspreidingsgebied: Bosranden en grasland op zeven Indonesische eilanden

Beschermingsstatus: Volgens de IUCN is het dier kwetsbaar voor uitroeiing.

Andere feiten: De Komodovaraan is een van de tachtig bestaande varanensoorten en bestaat mogelijk al 3,8 miljoen jaar, zo blijkt uit vondsten van fossielen.