De wombat is een kleine graver die oorspronkelijk uit Australië komt, en bekendstaat om zijn mollige en pluizige voorkomen. Er is alleen een ding dat je waarschijnlijk niet wist over dit snoezige buideldier: de wombat is het enige dier ter wereld met kubusvormige uitwerpselen.
Het waarom en hoe van deze uiterst eigenaardige eigenschap is al decennialang voer voor discussie binnen de wetenschap, maar diepgravend onderzoek naar de uniek gevormde wombatpoep werd nog niet gedaan. En antwoorden dus niet gevonden. Tot nu.
Keutels als bouwstenen voor piramiden van poep?
In 2018 hoort Patricia Yang, onderzoeker aan de Georgia Institute of Technology en gespecialiseerd in lichaamssappen, op een conferentie voor het eerst over het bijzondere poepgedrag van de wombat. ‘Ik geloofde het eerst eigenlijk niet,’ zegt Yang. ‘Maar toen ik bleek dat het écht waar was, besloot ik te onderzoeken waarom en hoe wombats vierkante poep produceren.’
‘Er doen allerlei theorieën de ronde,’ stelt Mike Swinbourne, wombatdeskundige aan de University of Adelaide in Australië. De meest gehoorde is dat wombats kubusvormige keutels achterlaten omdat deze eenvoudig te stapelen zijn. Zo zouden ze hun territorium kunnen afbakenen, zonder dat de keutels wegrollen. Swinbourne doet deze theorie af als misvatting.
‘Het klopt dat wombats hun uitwerpselen inzetten om hun territorium mee te markeren,’ aldus Swinbourne. ‘Maar dat de diertjes kant-en-klare bouwstenen produceren om kleine poeppiramiden mee te kunnen bouwen, is zeer onwaarschijnlijk. Wombats poepen gewoon waar ze poepen.’
Wombats in het wild versus wombats in de dierentuin
In plaats daarvan heeft de bijzondere kubusvorm volgens Swinbourne eerder te maken met de droge leefomgeving waarin de wombat bivakkeert. ‘Wombats moeten echt elke druppel vocht uit hun eten persen’, legt Swinbourne uit. Niet voor niets is de ontlasting van wombats die leven in dierentuinen – waar water geen schaars goed is – doorgaans minder vierkant. Minder vocht leidt simpelweg tot poep met strakkere vormen en scherpere hoeken, aldus Swinbourne.
‘Vochtigheid speelt absoluut een rol, maar ook het spijsverteringskanaal is een factor van betekenis,’ meent Bill Zeigler, werkzaam voor Brookfield Zoo in Chicago, waar sinds 1969 wombats wonen. En ook Peter Clements, voorzitter van de organisatie Wombats SA in Zuid-Australië, deelt de opvatting dat een combinatie van beide de unieke kubusvormige keutels moeten verklaren.
Een vermeende vierkante anus
Toch blijkt het vinden van definitief uitsluitsel lastiger dan gedacht. Zo kostte het Yang en haar collega’s alleen al maanden om aan ingewanden van wombats te komen voor onderzoek. Geen enkele dierentuin in de VS kon haar helpen. Daarom liet Yang de darmen van twee aangereden wombats verschepen vanuit Australië.
‘In eerste instantie vermoedde ik een vierkante anus bij de diertjes,’ zegt Yang. Maar dat bleek niet het geval. Van veel groter belang, zo ontdekte Yang, was de wijze waarop de darmen van de wombat zich weten te rekken.
Varkens- versus wombatdarmen
Terwijl voedsel wordt verteerd, baant het zich een weg door de darm. Druk vanuit de darm helpt de ontlasting vorm te krijgen. Anders gesteld: de vorm van de darm is cruciaal voor de uiteindelijke vorm van de keutel. Yang en haar team rekte de darm van zowel een wombat als een varken op met een ballon, om zo de rekbaarheid ervan te vergelijken. Het onderzoek werd gepubliceerd in 2018.
Wat bleek? De varkensdarm kende een relatief lage maar gelijkmatig verdeelde elasticiteit – een verklaring voor de rondere poep van het dier. De darm van de wombat daarentegen was veel onregelmatiger qua vorm én elasticiteit. Zo constateerde Yang twee afzonderlijke diepe groeven waar de wombatdarm rekbaarder was. Volgens Yang kan het niet anders dan dat dit mechanisme bepalend is voor de kubusvormige keutels van het buideldier.
Unicum in de natuur
Toch is er nog genoeg te leren, beaamt Yang. Vervolgonderzoek is nog in volle gang. Inmiddels heeft ze een studie gepubliceerd waarin juist nauwkeurig wordt ontleed hoe de ongelijkmatig gevormde en lokaal rekbare wombatdarm in staat is om kubusvormige poep te produceren.
Kubussen zijn een absolute zeldzaamheid in de natuur, benadrukt Yang: ‘We kennen eigenlijk slechts twee manieren om vierkante vormen te maken. Mensen gieten of kneden deze ofwel van zachte materialen, ofwel snijden deze uit harde materialen.’ En, besluit Yang: ‘Wombats beschikken over een unieke derde methode.’
