De bij is een van de belangrijkste diersoorten ter wereld: driekwart van de voedselgewassen op aarde is deels of volledig afhankelijk van bijenbestuiving. In Nederland bestuiven bijen zo’n tachtig procent van de gewassen die we eten en wel negentig procent van de wilde planten.

Maar in 2023 bleek uit onderzoek dat het aantal bijen in ons land in razend tempo afneemt: inmiddels zijn er al 34 bijensoorten verdwenen. En van de 360 die er nog over zijn, wordt de helft bedreigd.

Bedreigingen voor de bij

De grootste bedreiging voor de bij is een gebrek aan voedsel en nestgelegenheid. Zijn leefgebied is ingeperkt vanwege de intensieve landbouw, verstedelijking en een tekort aan openbaar groen.

Maar de bij wordt ook geplaagd door diverse ziektes. Eén daarvan is Amerikaans vuilbroed (AVB), die alleen honingbijen treft. Volgens de Nederlandse Bijenhoudersverening komt een AVB-uitbraak in Nederland zo’n twee keer per jaar voor. De ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie genaamd Paenibacillus larvae. Volwassen bijen worden hier niet ziek van, maar ze kunnen wel sporen van de bacterie in de bijenkorf achterlaten. De aanwezige larven leggen daarna het loodje.

De bacterie kan maar liefst vijftig jaar in de korf aanwezig blijven. Voor imkers en bijen is een uitbraak dan ook een doodvonnis. Om de verspreiding van de ziekte te beperken, moet de hele korf worden vernietigd.

Een bijenvaccin

In Amerika is AVB een veel groter probleem dan in Europa. Daar verloren imkers tussen april 2022 en april 2023 bijna vijftig procent van hun bijenkolonies, onder meer als gevolg van de ziekte. Gelukkig lijkt er voor AVB nu een oplossing te zijn: een bijenvaccin, ontwikkeld door een internationaal team van onderzoekers. In 2022 publiceerden ze hun studie in het vakblad Frontiers in veterinary science.

Nee, de bijen worden niet één voor één met een naald geïnjecteerd. In plaats daarvan krijgen de werkbijen een suikermengsel te eten, met daarin de – dode – ziekmakende bacterie. Deze zit vervolgens ook in de koninginnengelei waarmee ze hun koningin voeren. Eenmaal in haar lichaam binden stukjes van de bacterie zich aan een eiwit, dat richting haar eierstokken wordt getransporteerd. De larven die daarna uit de eitjes komen, zijn beschermd tegen AVB.

Gezondere bijen

In april 2024 werd duidelijk dat het vaccin niet alleen effectief is tegen AVB, maar de bijen in hun geheel gezonder lijkt te maken. Om dit vermoeden te testen, werd een vervolgonderzoek ingesteld. Vierhonderd bijenkorven werden een seizoen lang gevolgd. De ene helft kreeg een gevaccineerde koningin toegewezen, de andere een ongevaccineerde.

In beide groepen werd aan het begin van het seizoen een vergelijkbaar aantal varroamijten ontdekt, een schadelijke parasiet die virale ziektes verspreidt onder honingbijen. Hoewel het AVB-vaccin niet is ontwikkeld om het mijtenvirus te bestrijden, bleek de gevaccineerde bijenkorf veel beter bestand tegen de parasiet. Na afloop van de studie was het aantal mijten in alle korven vergelijkbaar, maar het aantal virusdeeltjes lag in de gevaccineerde korven 83 procent lager.

Het vermoeden bestaat dat het toedienen van het vaccin de bijen een immuunboost heeft gegeven. Hoe dat kan? Om antwoord te krijgen op die vraag moet eerst meer onderzoek worden gedaan.