Voor de kust van Zuid-Afrika neemt het aantal witte haaien (Carcharodon carcharias) de laatste jaren gestaag af. Onder meer orka’s lijken het recentelijk te hebben gemunt op de dieren, maar de populatie staat al langer onder druk als gevolg van ‘agressieve’ methoden om haaien uit de buurt van zwemgebieden te houden, zegt Dr. Sara Andreotti, marien bioloog aan de Universiteit Stellenbosch.
Samen met filmmaker Mike Rutzen werkt Andreotti sinds 2009 aan de omvangrijkste databank van witte haaien tot nu toe. Ze maakte jarenlang foto’s van haaienvinnen langs de hele kust van Zuid-Afrika. Andreotti schat op basis daarvan dat er nog maar tussen de drie- en vijfhonderd over zijn. Dat is een afname van 52 procent ten opzichte van de uitkomsten van eerdere studies.
Om haaienaanvallen op onder anderen strandgangers en surfers aan de Zuid-Afrikaanse kust te voorkomen, worden tot nu toe vooral haaiennetten en geankerde vishaken ingezet. De netten blijken echter niet te discrimineren naar soort: ook dolfijnen, walvissen, schildpadden en andere dieren vallen raken erin verstrikt. Van de haaien die vast komen te zitten, overleeft slechts twaalf procent het, aldus Andreotti.
Ecologisch verantwoord
Andreotti ging op zoek naar een duurzame oplossing. Met collega-onderzoekers richtte ze de start-up SharkSafe Barrier op: een magnetisch ‘kelpwoud’ dat haaien visueel en zintuiglijk afschrikt. Haaien detecteren magnetische velden dankzij elektroreceptoren in het hoofd, de ampullen van Lorenzini – met gelei gevulde poriën die magnetische veranderingen registereren.
Andere dieren, zoals schildpadden, vissen en kleinere haaien, ondervinden geen hinder van de magnetische ‘kelp’, aldus Andreotti. “Het is de eerste milieuvriendelijke oplossing om mensen te beschermen tegen haaien, zonder daarbij het zeeleven schade toe te brengen.”
Het prototype van de Barrier kwam zowel in het Zuid-Afrikaanse Gansbaai als in de Bahama’s positief door de testfase. Begin dit jaar is een ander prototype geïnstalleerd op Réunion, een Frans eiland in de Indische Oceaan, ten westen van Mauritius.
‘Haaieneiland’
Nergens is het aantal mensen dat door haaien wordt aangevallen zo hoog als op Réunion, reden waarom het bekendstaat als ‘haaieneiland’. Zo vindt er per veertienduizend surfuren één aanval plaats, aldus cijfers van het Centre de ressources et d’appui sur le risque requin (CRA), een overheidsinstituut van Réunion.
De tijgerhaai en de agressievere stierhaai zijn er verantwoordelijk voor de meeste aanvallen. Het laatste dodelijke slachtoffer viel in januari dit jaar aan de oostkust van het eiland. Het CRA verleent ook goedkeuring aan nieuwe onderzoeksmethoden en technologieën die er mogen worden getest. Zo worden duikers, vissers en netten ingezet, maar ook sonarapparatuur en zelfs drones met speciale lenzen die haaien vanuit de lucht kunnen detecteren.
Waardoor er zo veel haaien zitten op Reúnion en hoe het komt dat ze zo agressief zijn, kan Michaël Hoarau, projectmanager van het CRA, niet zeggen. “Er zijn veel verschillende factoren die door de jaren heen een rol spelen, zoals de visindustrie, een vervuilde lagune, de verplaatsing van water van de oostkust naar de westkust voor de ontwikkeling van de landbouw. Het heeft allemaal gevolgen voor de oceaan.” Er wordt ook gewezen op de ontwikkeling van een zeereservaat in Reúnion waar niet mag worden gevist en waarin haaien zich veilig kunnen voortplanten. “Veel mensen begrijpen het belang van haaien wel, maar begrijpen niet waarom juist hier de haaienpopulaties zijn toegenomen en zoeken naar snelle oplossingen,” aldus Hoarau.
Hoarau verwelkomt de SharkSafe Barrier. “We hebben gezien hoe succesvol prototypes van de barrière zijn getest. Er ligt nu een overheidsvergunning om dat voor minstens twee jaar ook hier te doen.”
In januari werd SharkSafe Barrier op Réunion op twee locaties geïnstalleerd. In het eerste geval gaat het om een robuustheidstest: de barrière is in een ruw deel van de zee geplaatst om te zien of zij bestand is tegen onder meer sterke stroming; bij het andere prototype betreft het een uitsluitingstest, om na te gaan of er toch haaien door de barrière zwemmen. De buizen worden voor deze laatste test in een vierkant van tien bij tien meter op zeven meter diepte geïnstalleerd. Twee keer per week wordt in het midden van het vierkant een camera met aas gemonteerd om haaien te lokken en hun gedrag te observeren.
De uitsluitingstest loopt inmiddels zo’n twee maanden, maar er zijn nog geen haaien bij de barrière gesignaleerd. “We hebben helaas nog geen interacties gezien met haaien, dat is nu eenmaal de natuur. Wel hebben we al veel verschillende vissen en andere soorten door de barrière zien komen,” zegt Hoarau. “Vooralsnog zijn we optimistisch.”
Veelbelovend
Niet alleen in Zuid-Afrika, maar ook in Australië en de Verenigde Staten worden haaienpopulaties in de oceanen bedreigd doordat ze doelgericht worden gedood. Het Wereld Natuur Fonds (WWF) waarschuwt dat de haaiensterfte een grote invloed heeft op het ecosysteem. De haai is een apex predator, een roofdier aan de top van de voedselpiramide, die zich voedt met de dieren lager in de piramide, zoals zeehonden, wat de balans van het ecosysteem helpt reguleren. Uitsterfte van de haai kan resulteren in een dusdanige groei van zeehondenpopulaties dat bepaalde vissensoorten met uitsterven kunnen worden bedreigd.
Andy Cornish, hoofd van het Sharks and Rays Initiative van het WWF en TRAFFIC, noemt de Barrier ‘veelbelovend’. “We hebben dringend behoefte aan nieuwe methoden om het aantal haaien te verminderen in kustgebieden waar de soorten die gevaarlijk zijn voor de mens nog voorkomen, zonder de haaien zelf schade te berokkenen. De ontwikkeling van innovatieve nieuwe technologieën als deze is dan ook zeer welkom,” aldus Cornish.
Lees verder op natgeo.nl/haaien
