Toen de beruchte drugsbaron Pablo Escobar in 1993 werd doodgeschoten, legde de Colombiaanse regering beslag op de Hacienda Napoles, diens luxueuze landgoed in het noordwesten van Colombia, met inbegrip van een privédierentuin. De meeste dieren kregen een ander onderkomen, maar de vier nijlpaarden – waar Escobar bijzonder aan gehecht was – werden in de vijver aan hun lot overgelaten. Nu zwemmen er vele tientallen van de dieren rond.
Al ruim tien jaar breekt de Colombiaanse regering zich het hoofd over de vraag hoe ze het aantal nijlpaarden moet terugbrengen, een strategie die door de meeste milieuexperts wordt aanbevolen. Maar niet iedereen is het daarmee eens. Sommige ecologen vinden dat er zonder duidelijke aanwijzingen dat de dieren schade aanrichten, geen reden is om de dieren daar weg te halen of af te schieten. Sterker nog, de nijlpaarden zouden de plaats in kunnen nemen van soorten die duizenden jaren geleden door de mens zijn uitgeroeid – een benadering die ook wel ‘wildernisontwikkeling’ of rewilding wordt genoemd.
Toen de nijlpaarden destijds werden achtergelaten, betekende dat onbedoeld het begin van een experiment in ‘rewilding’ dat nu al 25 jaar loopt. De eerste resultaten van dat experiment worden nu mondjesmaat geanalyseerd, maar ze geven geen duidelijk beeld te zien.
Onbekende factoren
Een deel van de nijlpaarden is vanuit het voormalige landgoed van Escobar naar de grootste rivier van Colombia getrokken, de Magdalena. Niemand weet precies hoeveel dieren er nu in een uitgestrekt gebied langs de rivier leven, maar schattingen van de totale populatie lopen uiteen van tachtig tot honderd exemplaren, zegt Jonathan Shurin, een ecoloog van de University of California in San Diego die onderzoek naar de dieren doet.
Dat is vele tientallen exemplaren méér dan nog maar twee jaar geleden. Gezien het feit dat het er in 1993 vier waren, lijkt de populatie exponentieel te groeien. “Binnen enkele tientallen jaren zouden het er duizenden kunnen zijn.”
De nijlpaarden plaatsen de Colombiaanse regering voor een serieus probleem. Volgens David Echeverri, onderzoeker van Cornare, de milieudienst van het land die het toezicht op de dieren heeft, gedragen ze zich zonder twijfel als een invasieve soort. Als ze zich onbelemmerd kunnen voortplanten, zullen ze inheemse dieren als otters en lamantijnen verdringen, zegt hij. Ook vormen ze een gevaar voor de inwoners van het gebied, omdat deze dieren zeer territoriaal en agressief kunnen zijn, hoewel er tot nu toe geen mensen gewond zijn geraakt.
Toen in 2009 een van de nijlpaarden werd gedood, leidde dat tot verontwaardiging bij het publiek, waardoor plannen om de dieren deels af te schieten meteen van de baan waren. In plaats daarvan liet de regering de mogelijkheid onderzoeken om de nijlpaarden te steriliseren of ze vanuit het wild naar dierentuinen over te brengen, zegt Echeverri. Maar deze grote dieren wegen duizenden kilo’s en laten zich niet eenvoudig gevangen nemen, dus het transporteren of castreren van de nijlpaarden zou een riskante, moeilijke en dure onderneming zijn. Eén nijlpaardjong werd in september 2018 met succes naar een dierentuin in Colombia overgebracht, maar die operatie kostte vijftien miljoen peso (zo’n 3700 euro).
De grote vraag voor wetenschappers en natuurbeschermers is welke invloed de nijlpaarden op het milieu hebben. De dieren zijn nieuwkomers in dit gebied, terwijl ze ook in hun oorspronkelijke habitat het landschap vaak ingrijpend veranderen. Omdat nijlpaarden zich op land voeden maar hun behoeften in het water doen, transporteren ze grote hoeveelheden voedingsstoffen van terrestrische naar aquatische milieus. Door de chemische samenstelling van het water te veranderen kunnen ze vissoorten kwetsbaarder voor roofdieren maken. Alleen al door het feit dat ze zich met hun reusachtige lijven door moerasgebieden verplaatsen, creëren ze stroomgeulen die de structuur van hele wetlands kunnen veranderen.
Hun aanwezigheid heeft zelfs zulke ingrijpende ecologische gevolgen dat ze worden gezien als ‘ingenieurs van ecosystemen’. En hoewel nijlpaarden daardoor een sleutelrol in Afrikaanse gemeenschappen spelen, zou hun aanwezigheid in deze nieuwe habitat grote gevolgen kunnen hebben.
De reden waarom
Om meer te weten te komen over de uitwerking die de nijlpaarden op hun milieu hebben, zocht Shurin contact met Nelson Aranguren-Riaño van de Universidad Pedagógica y Tecnológica de Colombia, om gezamenlijk aan een project te werken dat door de National Geographic Society werd gefinancierd. Ze vergeleken de kunstmatige meren waar de nijlpaarden het liefst rondhangen met meren die de dieren niet opzoeken; er werd gekeken naar allerlei factoren, van de ecologische diversiteit tot microben en productiviteit.
Het onderzoek verscheen eind januari in het tijdschrift Ecology en berichtte over enkele subtiele maar toch waarneembare verschillen. “De nijlpaardmeren hebben een andere chemische samenstelling en een andere biologie dan meren waar geen nijlpaarden komen,” zegt Shurin. Dat komt vooral doordat de dieren het water waarin ze leven, bemesten met hun uitwerpselen. En dat kan problemen opleveren: de extra voedingsstoffen kunnen tot episoden van giftige algenbloei en zelfs tot vissterfte leiden. (Eerder heeft de aanwezigheid van nijlpaarden in stroomgebieden in Afrika vissterfte veroorzaakt, maar deze rivieren waren al door de invloed van de mens verstoord).
Shurin benadrukt dat de verschillen klein zijn – “meetbaar maar niet aanzienlijk”, zegt hij. “Het is niet zo dat een superschoon, kristalhelder meer opeens een supergroen meer wordt, maar meer dat een zeer groen meer nóg groener wordt.”
Dat komt waarschijnlijk doordat de onderzochte meren al door de invloed van de mens zijn verstoord. Shurin en zijn collega’s willen nu nader onderzoek doen naar de meren in de spoelvlakte van de rivier de Magdalena, waar zich onlangs nijlpaarden hebben gevestigd. Maar zelfs de geringe invloed die ze uitoefenen, mag niet worden onderschat, zegt hij. “Als ze nu al een waarneembare uitwerking hebben (nu er nog relatief weinig exemplaren leven), zullen ze in grotere aantallen duidelijk meer invloed hebben.”
Het opvullen van een niche
Maar dat hoeft geen slecht nieuws te zijn. Sommige wetenschappers stellen dat de plotselinge extra toevoer van voedingsstoffen en zelfs episoden van vissterfte als gevolg van de levenswijze van nijlpaarden een normaal – en geen rampzalig – gevolg is van hun aanwezigheid. Zij denken dat de extra voedingsstoffen en het zuurstofarme water op subtiele wijze bepalen welke vissoorten in het aquatische ecosysteem zullen domineren en er misschien zelfs voor zullen zorgen dat de biodiversiteit als geheel toeneemt, aangezien er in één rivier uiteenlopende habitats worden gecreëerd. En het afsterven van grote vissen heeft volgens hen ooit een vruchtbare voedingsbodem gecreëerd voor de komst van aasetende vissoorten.
De onderzoekers ontdekten dat meren met nijlpaarden meer cyanobacteriën of blauwwieren bevatten. Maar de nijlpaarden hebben nog geen invloed gehad op de kwantiteit of diversiteit van ongewervelde dieren of het zoöplankton.
Jens-Christian Svenning, bioloog aan de Universiteit van Aarhus in Denemarken, denkt niet dat mensen van het ergste scenario moeten uitgaan. In een brief die in 2017 in het tijdschrift Perspectives in Ecology and Conservation is verschenen, stelden hij en een collega dat de nijlpaarden van Escobar niet de enige uitheemse soorten zijn die in Zuid-Amerika zijn geïntroduceerd en die daar inmiddels “ecologische diensten” verlenen die lang geleden werden geleverd door planteneters die nu zijn uitgestorven.
Tot de ecologische dienstverlening van de nijlpaarden behoren het transport van voedingsstoffen van land naar water, het aanpassen van de structuur van wetlands en het ‘kort houden’ van grasplanten door ze geregeld af te grazen.
In de afgelopen 20.000 jaar zijn in Zuid-Amerika tientallen plantenetende reuzensoorten uitgestorven, waaronder de enigszins op nijlpaarden gelijkende toxodons, die mogelijk deels in het water leefden, en ook reuzentapirs, die eveneens in en aan het water leefden. Hoewel er ook vandaag de dag nog meerdere tapirsoorten zijn, worden ze allemaal in hun voortbestaan bedreigd. “Nijlpaarden zouden deze dienstverlening voor een deel kunnen herstellen en daarmee waarschijnlijk een bijdrage kunnen leveren aan de algehele biodiversiteit,” zegt Svenning. Wat hem betreft zouden de nijlpaarden moeten blijven waar ze zijn, mits hun populatie in de gaten wordt gehouden om er zeker van te zijn dat de dieren geen problemen veroorzaken.
Volgens Shurin zouden de nijlpaarden waardevolle diensten kunnen leveren voor inheemse plantensoorten die voor de verspreiding van hun zaden afhankelijk waren van grote zoogdieren die nu zijn uitgestorven. “We willen kijken naar hun uitwerpselen en onderzoeken wat daar in zit,” zegt hij.
Maar hoewel hij denkt dat de nijlpaarden een niche kunnen opvullen die al duizenden jaren leeg is, is dat misschien niet wat de plaatselijke bevolking wil. Niemand weet welke uitwerking deze vorm van ‘rewilding’ zal hebben op inheemse dieren als lamantijnen, rivierschildpadden en otters. Ook zou het groeiende aantal nijlpaarden uiteindelijk tot conflicten met mensen kunnen leiden. “Momenteel leven nijlpaarden en mensen naast elkaar,” zegt hij. Maar dat zou kunnen veranderen als de populatie van deze notoir slechtgehumeurde dieren exponentieel zou toenemen. “We moeten ons zorgen maken over de veiligheid van het publiek.”
Overlevingskunst
Volgens Arian Wallach, ecologe aan de University of Technology Sydney, gaat het niet om de vraag of deze dieren een verloren gegane niche weer kunnen opvullen. Zij wijst erop dat nijlpaarden worden beschouwd als kwetsbaar voor uitsterving en vindt de aanwezigheid van een ‘backup-populatie’ buiten Afrika een groot voordeel. “Het feit dat er wilde nijlpaarden in Zuid-Amerika rondlopen, is een prachtig verhaal van overlevingskunst, vindingrijkheid en pionierswerk,” zegt zij.
Wallach staat niet alleen in haar positieve benadering; de dieren hebben talloze fans. “Er is een plaatselijke groep mensen die er de waarde van inziet en wil dat de dieren blijven,” legt Shurin uit. “Het charisma van deze nijlpaarden en het feit dat ze beroemd zijn, creëert een tamelijk ingewikkelde situatie,”zegt Echeverri.
De dieren zorgen ook voor de komst van toeristen en dollars, wat een deel van de zorgen over de nijlpaarden zou kunnen wegnemen. Volgens schattingen wordt de Hacienda Napoles elk jaar door 50.000 mensen bezocht.
Zonder vaststaande plannen om de nijlpaarden te verplaatsen of te steriliseren zullen de dieren voorlopig met rust worden gelaten en zich kunnen voortplanten. Shurin ziet ernaar uit om de gevolgen van hun aanwezigheid op lange termijn te bestuderen, aangenomen dat ze inderdaad op hun plek blijven. “Het is een groot experiment,” zegt Shurin, “en we zullen nog veel leren.”
Noot van de redactie: dit artikel verscheen oorspronkelijk op 26 september 2018 en is op 31 januari 2020 geactualiseerd met informatie over recent onderzoek naar de nijlpaarden en opnieuw gepubliceerd. Het artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
