Het aantal migrerende westelijke monarchvlinders bereikte dit jaar een recorddieptepunt. Volgens het laatste onderzoek naar de insecten staan ze daardoor op de rand van uitsterven. Hoewel de jaarlijkse herfsttelling nog niet is voltooid, staat de teller op minder dan tweeduizend vlinders. Dat is een gigantische daling ten opzichte van de ongeveer dertigduizend vlinders die vorig jaar werden geteld en de miljoenen exemplaren in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Deze cijfers, die door de Xerces Society for Invertebrate Conservation zijn verzameld, komen naar buiten op het moment dat de U.S. Fish and Wildlife Service aankondigt dat het de bescherming van de soort in het kader van de Endangered Species Act niet zal aanbevelen.

Hoewel de U.S. Fish and Wildlife Service meent dat de monarchvlinder aan de criteria van de Endangered Species Act voldoet, kiest het ervoor om de vlinder niet op te nemen. Volgens het agentschap moeten alle middelen worden aangewend voor ‘soorten met een hogere prioriteit’. Dat zegt Lori Nordstrom, assistant regional director Ecologische diensten van het regionale kantoor in Great Lakes, dat de benoeming van de monarchvlinder heeft beoordeeld. Volgens Nordstrom is het kantoor in Great Lakes van oordeel dat negen regionale soorten meer prioriteit hebben, waaronder de kleine bruine vleermuis, de koorkikker en de geelvleugelzanger.

De monarchvlinder is een ‘kandidaat’ voor de lijst en de Fish and Wildlife Service beoordeelt de status van de soort elk jaar opnieuw. Als de monarchvlinder in 2024 nog steeds in aanmerking komt voor de lijst, zal het agentschap dit voorstellen.

In een persbericht laat de Xerces Society weten blij te zijn dat het agentschap erkent dat bescherming gerechtvaardigd is, maar dat de monarchvlinder niet kan wachten.

Voor de bescherming in het kader van de Endangered Species Act zou de regering een uitgebreid, landelijk herstelplan moeten ontwikkelen en financieren. Dat zou ook een extra toetsingslaag bieden voor alle federale activiteiten, zoals de bouw van een grensmuur, die het leefgebied of de overlevingskansen van monarchvlinders in gevaar kunnen brengen.

Westelijke monarchvlinders overwinteren aan de kust van Californië. In de afgelopen veertig jaar is hun aantal met 99 procent afgenomen.

‘We zijn mogelijk getuige van de ondergang van de monarchpopulatie in het Westen,’ zegt Sarina Jepsen, directeur van het Xerces-programma voor bedreigde diersoorten, tegen de Associated Press. Sinds vorige maand worden de monarchvlinders ook niet meer beschermd door de California Endangered Species Act, nadat een rechtbank oordeelde dat de wet niet van toepassing is op insecten.

De monarchvlinders in het Oosten, die bekend staan om hun migratie van vijfduizend kilometer naar Centraal-Mexico, bevinden zich ook in moeilijkheden. Hun aantallen zijn in de afgelopen veertig jaar met ongeveer tachtig procent afgenomen.

Milieuvervuiling en het toegenomen gebruik van insecticiden op zijdeplanten (de enige plant waarop monarchvlinders eitjes leggen en de enige voedselbron voor de rupsen) worden genoemd als de veroorzakers van deze afname. Er zijn dan ook campagnes voor het planten van zijdeplanten gestart om de monarchvlinders te redden. Volgens Arthur Shapiro, hoogleraar evolutie en ecologie aan de Universiteit van Californië - Davis, is echter niet onomstotelijk bewezen dat deze factoren de oorzaak te zijn van de achteruitgang van de soort. Shapiro volgt de vlinderpopulaties in Noord-Californië al bijna vijftig jaar.

Het komt er volgens hem op neer dat we het niet weten en niet begrijpen.In de bijna tweehonderd dagen die hij dit jaar in het veld doorbracht, zag Shapiro slechts tien volwassen monarchvlinders. En hij heeft al drie jaar geen enkele monarchrups in het wild gezien. (Ontdek waarom de monarchvlinder verdwijnt.)

Shapiro heeft een theorie waarom het aantal monarchvlinders in het Westen van 2019 tot 2020 in versneld tempo is afgenomen. Hij suggereert dat een groot deel van hun leefgebied in die periode is verbrand door extreme bosbranden die het gevolg zijn van klimaatverandering. En door de hogere temperaturen is hun stofwisseling versneld, waardoor er een voedseltekort ontstond. Bovendien heeft de toegenomen aanplant van niet-inheemse, tropische zijdeplanten door goedbedoelende tuiniers geleid tot een hogere voortplanting in de winter. En omdat tropische zijdeplanten niet elk jaar afsterven, kunnen ze grote hoeveelheden gezondheidsondermijnende en soms dodelijke parasieten herbergen die de larven van monarchvlinders besmetten.

Daarnaast suggereert Shapiro dat de hoge koolstofdioxide-uitstoot door de branden in Californië er ook toe kan hebben geleid dat zijdeplanten meer giftige steroïden, zogeheten cardenoliden, zijn gaan produceren. Monarchvlinders kunnen die toxine tot op zekere hoogte verwerken en slaan deze in het lichaam op als een bitter smakend afschrikmiddel tegen roofdieren. Te veel van dit gif kan echter dodelijk voor ze zijn.

Het plan om de monarchvlinder op de lijst van bedreigde diersoorten te plaatsen, was van meet af aan controversieel, omdat dit zou kunnen betekenen dat boeren meer regels voor pesticiden en grondgebruik op hun bord krijgen.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com