Lang voordat ze als fictieve huisdieren ten tonele werden gevoerd in de serie Game of Thrones spraken reuzenwolven al tot de verbeelding. De circa 75 kilo zware dieren waren groter dan de zwaarste hedendaagse wolven. Ze zwierven rond in grote gebieden in Noord- en Zuid-Amerika een jaagden op inmiddels uitgestorven fauna als het equus scotti (een in Amerika levende paardensoort) en de grondluiaard.

Maar er is nog veel dat we niet over ze weten. Waar kwamen ze vandaan? In hoeverre lijken ze op de huidige wolven? En waarom stierven ze zo'n 13.000 jaar geleden uit, nadat de soort honderdduizenden jaren had bestaan?

Onderzoekers hebben nu voor het eerst het volledige genenmateriaal van verschillende van deze dieren geanalyseerd, wat enkele verrassende resultaten opleverde. Vanwege hun uiterlijke gelijkenis was de verwachting dat de reuzenwolf genetisch nauw verwant was aan de wolf (Canis lupus). Maar evolutionair gezien is het eerder een verre neef, die lang geïsoleerd bleef leven in Noord- en Zuid-Amerika.

“Morfologisch gezien lijken reuzenwolven en hedendaagse wolven enorm veel op elkaar, maar wat betreft hun genen zijn ze helemaal niet nauw verwant,” legt archeoloog Angela Perri van de Engelse Durham University uit. Zij was ook een van de auteurs van het artikel over de genetica van reuzenwolven dat onlangs werd gepubliceerd in het vakblad Nature.

De resultaten van het onderzoek verhelderen de relaties tussen verschillende leden van de hondenfamilie. De reuzenwolven (Canis dirus) blijken te behoren tot een Amerikaanse tak die zich zo'n 5,5 miljoen jaar geleden afsplitste van de voorouders van de hedendaagse wolf. Dat roept des te meer vragen op over de evolutie en het uiteindelijke uitsterven van de reuzensoort.

“De vraag is nu: is hun uitsterven het gevolg van veranderingen in het klimaat en hun leefomgeving, of werden ze ook verdreven door de komst van de mens, of andere wolven of honden, die mogelijk ziekten bij zich droegen?” stelt Perri.

Verschrikkelijke wolf

De reuzenwolf (die ooit tot het geslacht Aenocyon werd gerekend, wat ‘verschrikkelijk’ of ‘angstaanjagend’ betekent) is een carnivoor waarover veel mythes rondgingen. Het dier staat bekend om zijn imposante grootte, zijn bottenkrakende kiezen en zijn voorliefde voor de jacht op grote herbivoren. Het was slechts een van de bijzondere soorten die ooit in Noord- en Zuid-Amerika rondliepen, naast gigantische katachtigen, enorme kortsnuitberen, reusachtige luiaards en kamelen, een menagerie aan wilde dieren die zich aan het eind van het Pleistoceen niet wisten aan te passen aan een veranderende wereld.

Perri hield zich al lang vóór het huidige onderzoek bezig met deze tot de verbeelding sprekende wolf. “Ik vroeg me altijd al af of er nog reuzenwolven waren toen de mens in Noord- en Zuid-Amerika arriveerde en of ze elkaar ooit zijn tegengekomen,” vertelt Perri, die ook onderzoek doet naar de interacties tussen mensen en dieren.

Toen zij en haar collega's enkele jaren geleden begonnen met het onderzoek naar de reuzenwolf, wisten ze dat er een plek was waar volop reuzenwolffossielen te vinden zijn: de La Brea-teerputten, een beroemde “roofdierval” in het tegenwoordige Los Angeles.

Maar tot nog toe waren de meeste pogingen om grote hoeveelheden DNA van reuzenwolven, sabeltand-katachtigen en andere dieren aan La Brea te ontfutselen tevergeefs. In de hete, heftige omstandigheden in de putten wordt genetisch materiaal gekookt en vernietigd. Ook de pogingen van het team van Perri leverden nauwelijks resultaten op.

“Teerputten zijn een hete, borrelende massa; niet de ideale omstandigheden om DNA in te bewaren,” legt coauteur Greger Larson uit, die directeur is van het onderzoeksnetwerk voor paleogenetica en bioarcheologie van de University of Oxford.

Eén van de monsters uit La Brea leverde echter wel iets nieuws op: een collageeneiwit waarmee de onderzoekers reuzenwolven konden vergelijken met honden, wolven, coyotes en Afrikaanse wolven. Hun conclusie: de reuzenwolf is heel anders.

De jacht op de reuzenwolf

Maar aangezien de DNA-sequentie van één enkel eiwit niet zo heel veel zegt als je meer te weten wilt komen over de complexe verbanden tussen verschillende hondachtigen, moest het team op zoek naar meer bewijsmateriaal, aldus coauteur en onderzoeker Laurent Frantz, die werkzaam is aan zowel de Queen Mary University of London als de University of Oxford.

Dus reisde Perri sinds 2016 stad en land af in de Verenigde Staten, per bus, huurauto en vliegtuig, om botten te verzamelen uit musea en universiteitscollecties. Ze onderzocht en verzamelde stukjes bot van reuzenwolven, in een poging om voldoende DNA te verzamelen voor een deugdelijke analyse.

Ze stuitte onderweg op de nodige hindernissen. Probeer maar eens aan de beveiligers op het vliegveld uit te leggen waarom je een tas vol tand- en botsplinters, een boor en elektronische meetapparatuur bij je hebt, lacht Perri. Maar haar zoektocht leverde resultaat op. Zoals ze al dacht, hadden sommige wetenschappers monsters van reuzenwolven in hun bezit zonder dat zelf te weten.

Perri: “Omdat reuzenwolven morfologisch gezien zoveel op gewone wolven lijken, weten veel mensen niet of ze ze in hun verzameling hebben. Vaak staat er alleen ‘Wolf?’ bij. Ik ben verschillende regio's van de VS afgegaan, snuffelend in oude dozen... Ik heb veel tijd in mijn eentje in allerlei kelders doorgebracht.”

Zij en haar collega's wisten uiteindelijk vijf genetische profielen op te stellen, van vijf representatieve reuzenwolven uit de staten Ohio, Idaho, Tennessee en Wyoming.

Het oudste DNA-monster was minstens vijftigduizend jaar oud. Het jongste leek iets minder dan twaalfduizend jaar oud, wat erop zou duiden dat er nog reuzenwolven leefden toen er al moderne wolven, coyotes, Aziatische wilde honden, grijze vossen en misschien zelfs de eerste mensen in Amerika rondliepen.

De onderzoekers vergeleken het genetisch materiaal van de reuzenwolven met de bestaande kennis over het DNA van wolven, coyotes, Aziatische wilde honden, grijze vossen, Afrikaanse wolven, Ethiopische wolven, Afrikaanse wilde honden en andesvossen. Ook keken ze naar nieuw materiaal van de zadeljakhals en de gestreepte jakhals, die beide in Afrika voorkomen.

Via genetische stamboomanalyses toonde het team aan dat de reuzenwolf slechts een verre verwant was van de moderne wolf, en nauwere banden heeft met de Afrikaanse zadeljakhals en gestreepte jakhals.

De onderzoekers vermoeden dat de tak van de reuzenwolven zich zo'n 5,5 miljoen jaar geleden afsplitste van de tak die uiteindelijk de moderne wolf opleverde. Ook zou de soort geïsoleerd zijn gebleven, ondanks het feit dat ze later gedurende duizenden jaren hun territorium deelden met andere hondachtigen. Dit soort genetische afzondering komt niet vaak voor bij verwante soorten hondachtigen. Vaak ontstaan daarin onderlinge kruisingen.

In beeld krijgen

De nieuwe genetische kennis stimuleerde paleo-kunstenaar Mauricio Anton om een nieuwe illustratie te maken van de reuzenwolf, die hij in het verleden al eerder tekende. Zo is de langharige, zwarte vacht bijvoorbeeld verdwenen, omdat die, samen met andere eigenschappen via kruisingen met andere hondachtigen op het continent in de wolfpopulaties in Noord-Amerika zou zijn geïntroduceerd. Maar daarvan was bij de reuzenwolven kennelijk geen sprake. Andere overeenkomsten met de wolf zijn wel gebleven, zoals de wolfachtige kop en lichaamsbouw.

Het onderzoek is niet alleen relevant voor de kennis over de oorsprong van de reuzenwolf en het uitsterven van de soort, aldus deskundigen. De uitkomsten wijzen er ook op dat de in hoge mate overeenkomstige eigenschappen van reuzenwolven en moderne wolven onafhankelijk van elkaar zijn geëvolueerd. Dat zegt zowel iets over de evolutionaire voordelen van een wolfachtig lichaam als over de verschillende soorten hondachtigen die ooit rondstruinden in verschillende werelddelen.

“Een dergelijke overeenkomstige lichaamsbouw ondanks het feit dat deze soorten zo lang gescheiden van elkaar leefden suggereert dat de lichaamsbouw van de wolf zeer geslaagd is, en dat dit al zeer lange tijd het geval is,” stelt antropologisch archeoloog Robert Losey van de Canadese University of Alberta, die niet betrokken was bij het onderzoek.

Maar uiteindelijk kon dat niet verhinderen dat de reuzenwolf uitstierf. Het team denkt dat het mogelijk is dat nieuwe soorten hondachtigen en wolven de concurrentieslag met de reuzenwolven wonnen, of ziekten overbrachten die schadelijk waren voor de soort. Daarnaast zou klimaatverandering ook een rol kunnen hebben gespeeld, aldus Perri.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com