De honingbij krijgt in Oost-Azië voortdurend te maken met aanvallen van een sterke vijand: de reuzenhoornaar. Meestal storten deze roofwespen zich op individuele bijen, maar soms voeren ze groepsaanvallen uit op complete bijenkorven. Dat mondt nogal eens uit in een luguber schouwspel.
De wespen onthoofden elke bij die ze tegenkomen, veroveren de bijenkorf en doen zich tegoed aan de larven van hun slachtoffers. Om zich tegen de hoornaars te beschermen, hebben Aziatische honingbijen een slimme verdedigingstechniek ontwikkeld. Hoe gaat dat in zijn werk?
Dierenmest als schild
Een van de verdedigingsstrategieën is het omringen van de aanvallers met warme ‘bijenballen’, waardoor de hoornaars sterven aan oververhitting. Tijdens veldwerk in Vietnam, waarvan de resultaten werden gepubliceerd in vakblad PLOS ONE, ontdekten wetenschappers echter een nog merkwaardigere bijentruc: de insecten smeren de ingang van hun korf in met dierenmest.
Niet alleen schrikken deze ‘fecale vlekken’ de reuzenhoornaars af, het is ook voor het eerst dat we zien dat honingbijen werktuigen gebruiken, aldus Heather Mattila, entomoloog aan het Wellesley College in Massachusetts en een van de auteurs van de studie.
Mattila en haar collega’s ontdekten dat de bijen mest gebruikten van onder meer kippen en koeien. De uitwerpselen bleken hoornaarsoort Vespa soror op afstand te houden, een ondersoort van de Aziatische reuzenhoornaar.
Hoe werkt de mestafweer?
De onderzoekers besteedden honderden uren aan het observeren van bijen in Vietnam. Ze merkten dat de honingbijen na aanvallen van reuzenhoornaars de ingang van hun korf gingen besmeuren. Na de analyse van 300 aanvallen kwam het team tot de conclusie dat de roofwespen veel minder vaak bleven rondhangen bij de ingang van een bijenkorf als die met uitwerpselen was besmeurd.
Het is nog niet duidelijk waarom de mest de hoornaars afschrikt. Het lijkt erop dat de insecten de geur moeilijk verdragen, maar het is ook mogelijk dat ze een met mest besmeurde korf niet met hun kaken willen ‘openkauwen’, iets wat de wespen doorgaans wel doen tijdens een aanval.
De uitwerpselen kunnen ook dienen als een vorm van geurcamouflage. ‘Normaliter ruiken bijenkorven naar honing en zoetigheid,’ wat hoornaars aantrekt, zegt Lars Chittka, die onderzoek doet naar de zintuiglijke waarneming en het gedrag van bijen aan de Queen Mary University of London. ‘Het is mogelijk dat de uitwerpselen een onaangename stank afgeven en die zoete geur maskeren.’
