Bioloog Joyce Poole bestudeert al sinds 1975 de Afrikaanse savanneolifant (Loxodonta africana). Het viel haar op dat soms een hele groep en soms maar een enkeling antwoordde op de roep van een soortgenoot. ‘Ik vermoedde dat olifanten een manier hadden om een specifieke soortgenoot aan te spreken, maar ik had geen idee hoe ik dat moest testen.’

Wetenschappers hebben dat nu mogelijk wel voor elkaar gekregen. In juni 2024 publiceerden ze hun bevindingen in het vakblad Nature Ecology and Evolution.

Computeralgoritme ontdekt naam

Voor het onderzoek maakte het team gebruik van eigen opnames die ze tussen 2019 en 2022 verzamelden in Kenia. Daarnaast doken ze het archief in voor olifantenopnames van de jaren tachtig van de vorige eeuw tot de jaren nul. De totale dataset bestond uit 101 olifanten, die 469 verschillende keren 117 soortgenoten riepen. Ze hoopten in deze roepen bewijs voor naamgebruik te vinden.

Hoewel de onderzoekers nog niet weten hoe de naam precies is verwerkt in de roep van de olifant, is het volgens hen wel duidelijk dat olifanten hem gebruiken. Die conclusie trokken ze nadat ze de 469 opnames in een computeralgoritme hadden gestopt. Dat liet zien dat de akoestische structuur in een roep meer overeenkomsten vertoonde als een olifant dezelfde soortgenoot aansprak.

Met andere woorden: roept olifant Frida de matriarch Donatella, dan klinkt dat duidelijk anders dan wanneer ze haar neef Rothko begroet. ‘Dat duidt erop dat de roep echt specifiek voor iemand bedoeld is,’ vertelt onderzoeksleider Mickey Pardo van Colorado State University in de VS.

Olifant reageert op eigen naam

De onderzoekers deden ook veldexperimenten. Ze speelden meerdere opnames terug van de olifanten die in de studie zijn gebruikt. Volgens Pardo reageerden de olifanten op hun eigen ‘naam’. Toen matriarch Donatella een opname hoorde van een roep die aan haar gericht was, reageerde ze acht keer, liep ze naar de luidspreker en zocht ze naar de maker van het geluid.

Maar hoorde Donatella een roep van Frida die haar neef Rothko riep, reageerde ze amper. Ze maakte één keer geluid en liep niet richting de luidspreker. ‘We zijn echt nog aan het uitzoeken wat dit betekent,’ zegt bioloog en co-auteur van het onderzoek George Wittemyer.

Zo vraagt Poole zich af of olifanten ook namen hebben voor plaatsen. ‘Als ze een actieplan opstellen, dan zie je dat ze het ermee eens of oneens zijn. Maar wat zeggen ze precies? Zeggen ze iets van: ‘Nee, ik ga niet met je mee, ik wil naar deze plek?’’

Abstracte gedachtes

Het gebruik van namen is een zeldzaamheid in het dierenrijk. Er zijn maar een paar soorten die deze communicatievorm gebruiken. Papegaaien en dolfijnen imiteren bijvoorbeeld het eerste geluid dat hun ‘gespreksgenoot’ maakt en roepen daar elkaar mee.

Wat olifanten doen is nog een tikje bijzonderder, als we de resultaten van het onderzoek mogen geloven. Zij gebruiken arbitraire geluiden (of ‘labels’) voor elkaar. In de menselijke taal is zo’n arbitrair label bijvoorbeeld het woord ‘koe’. Dat heeft geen enkele link met het dier zelf, niet qua geluid en ook niet qua uiterlijk. Zo’n arbitrair label is een uitdrukking van een abstracte gedachte.

Zou je een koe een ‘boe’ noemen – naar het geloei van de koe –, dan gebruik je een zogeheten iconisch label. Dat woord heeft wél een link met het dier zelf, in dit geval het geluid dat hij maakt.

‘We dachten dat arbitraire labels alleen door mensen werden gebruikt,’ zegt Wittemyer. Dat olifanten dit ook lijken te kunnen, betekent dat we hun cognitieve vermogens opnieuw moeten beoordelen, stelt hij.

Twijfels bij de studie

Toch is niet iedereen overtuigd dat olifanten namen hebben voor elkaar. Zoöloog Yossi Yovel van de Universiteit van Tel Aviv, die niet meewerkte aan de studie, vindt bijvoorbeeld dat er te weinig data is gebruikt. ‘Minder dan vijfhonderd roepen is wel erg weinig. En in veel gevallen zijn er opnames van maar één roeper en één luisteraar. Om echt van een naam te kunnen spreken, moet hij door de hele groep voor dat specifieke individu gebruikt worden. Maar dat is niet het geval,’ aldus Yovel.

Volgens hem kan het algoritme ook ten onrechte iets als een naam bestempelen. ‘Stel dat een persoon ‘hoi hoi hoi’ tegen iemand zegt en ‘hallo hallo hallo’ tegen een ander, dan zal het algoritme waarschijnlijk concluderen dat de eerste persoon hoi heet, en de ander hallo,’ aldus Yovel. ‘Maar dat is natuurlijk niet het geval.’

Volgens Wittemyer is de studie vooral bedoeld om meer inzicht te krijgen in het olifantenbrein. ‘We zijn een stapje dichterbij in het begrijpen van deze dieren. Misschien helpt ons dat om beter met ze samen te leven.’

Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.