Dolfijnen behoren tot de vocaalste dieren in de oceaan. Hun scholen vormen een bruisend geluidslandschap van geklik, gefluit en gezoem. Voor een dolfijn zijn deze geluiden een middel om hun omgeving te lokaliseren – ook wel echolocatie genoemd – of te communiceren.

Dolfijnen hebben zelfs namen: onderzoekers ontdekten in 2013 dat ze kenmerkende fluitjes gebruiken om zichzelf kenbaar te maken. Deze fluitjes worden als een soort begroeting door een individu geproduceerd en vervolgens door de andere dolfijn herhaald – ‘Jan, Jan’.

Dat dolfijnen elkaars gefluit op deze manier begrijpen en imiteren, wordt gezien als bewijs dat de zeezoogdieren beschikken over complexe cognitieve vaardigheden.

Niet alleen namen

Nu heeft een praatgrage groep wilde dolfijnen een nieuw talent laten zien: naast hun namen, gebruiken ze nog een breed scala aan andere fluittonen. Tot nu toe identificeerden de onderzoekers zo’n 22 van deze ‘niet-namen’, die door tientallen dolfijnen worden gebruikt.

‘Deze fluitjes fungeren mogelijk als woorden, met specifieke betekenissen,’ zegt Laela Sayigh, marien bioloog bij Woods Hole Oceanographic Institution en Hampshire College in Massachusetts (VS).

Leestip: Video van urine sproeiende rivierdolfijnen stelt wetenschap voor een raadsel

Twee van de fluitjes – door de onderzoekers NSWA en NSWB genoemd – lijken zelfs vaste functies te hebben. Dit roept de vraag op: kunnen we de communicatie tussen dolfijnen beschouwen als een soort taal?

‘Dat zou een enorme ontdekking zijn,’ zegt Arik Kershenbaum, zoöloog aan de University of Cambridge (VK) die niet bij het onderzoek betrokken was. Maar volgens hem is het nog te vroeg om de geluiden als woorden te beschouwen. ‘Onderzoekers zijn al lange tijd geïnteresseerd in de communicatie van dolfijnen, maar niemand is er nog in geslaagd de niet-namen concreet te duiden.’

Veertig jaar aan opnames

Wetenschappers in het Sarasota Dolphin Research Program volgen al ruim veertig jaar een school van ongeveer 170 wilde dolfijnen in de wateren rond de westkust van Florida.

Het team nam onder meer de vocalisaties op van zes generaties wilde dolfijnen. Dat deden ze in eerste instantie door de dieren, wanneer ze aan de oppervlakte kwamen om te ademen, tijdelijk uit te rusten met hydrofoons en in een omheining van netten te laten zwemmen.

Leestip: 5 manieren waarop orka’s onderzoekers versteld doen staan

In 2012 begon het team akoestische labels te gebruiken die met een zuignap op de rug van een dolfijn kunnen worden bevestigd. Zo kunnen geluiden en bewegingen onder water in hoge kwaliteit worden vastgelegd, terwijl de dieren vrij kunnen rondzwemmen. Het resultaat is een gigantisch archief aan keuvelende dolfijnen.

Vraagtekens en waarschuwingen

Rond 2017 ontdekte Sayigh in deze berg van data een vreemd fluitje met een ongebruikelijke vlakke toon erin. Ze was verrast dat het geluid werd overgenomen door een andere dolfijn.

‘Even dacht ik dat ik gek aan het worden was,’ zegt ze. Maar haar team heeft inmiddels vastgesteld dat meer dan 35 van de dolfijnen hetzelfde signaal gebruiken. Door de context waarin de dolfijnen dit geluid (NSWB) voortbrengen, vermoeden de onderzoekers dat het fungeert als een soort vraag.

Leestip: Een bijzonder tafereel: orka’s doden én eten grootste dier ter wereld

In een geval voerden de onderzoekers een experiment uit waarbij ze de ‘namen’ van twee goed bevriende dolfijnen afspeelden terwijl het tweetal bij elkaar zwom. De dieren reageerden met een vraag. ‘Het leek iets uit te drukken als: “Wat is er aan de hand? We zijn samen, maar we horen hoe we naar elkaar fluiten,”’ zegt Sayigh.

Een andere niet-naam die vaak voorkwam (NSWA) werd door meer dan 25 individuele dolfijnen gebruikt. Het is een krachtige combinatie van stijgende en dalende tonen. Bij een reeks proeven leken de meeste dolfijnen de bron van dit fluitje te vermijden. ‘Dat betekent niet per se dat het een waarschuwing is, maar het is wel een logisch startpunt voor een hypothese,’ zegt Sayigh.

Lastig te vertalen

Volgens Jason Bruck, een bioloog aan Stephen F. Austin State University in Texas (VS) die niet betrokken was bij het onderzoek, zijn er veel observaties nodig om de precieze betekenis van de fluitjes vast te stellen. ‘Als een dier wegzwemt van een fluitje, heb je het dan beledigd? Werd het zo luid afgespeeld dat de dolfijn ervan schrok? We hebben geen idee wat er in het hoofd van zo’n dier omgaat.’

Dolfijnen blijven hun leven lang doorleren. Ze lijken namen te gebruiken en moeders communiceren in hogere frequenties met hun kalfjes – vergelijkbaar met de ‘babytaal’ die mensen gebruiken. Het onderzoeksteam in Sarasota denkt dat de dolfijnen een verzameling gedeelde geluiden hebben die kan wijzen op een ‘taalachtig communicatiesysteem’.

‘Als we een poging willen wagen om over en weer te communiceren met een andere soort, dan vormen deze jongens een geschikte kandidaat,’ zegt Sayigh.

Hebben dolfijnen een eigen taal?

Of de communicatie van dolfijnen daadwerkelijk kan worden omschreven als ‘taal-achtig’ hangt af van welke definitie van ‘taal’ wordt gehanteerd, zegt Sara Torres Ortiz, bioloog aan de Universiteit van Zuid-Denemarken die niet aan het onderzoek meewerkte.

Het gebruik van verwijzend seinen – waarbij specifieke geluiden naar specifieke objecten of gebeurtenissen verwijzen – is al aangetoond in andere dieren, waaronder blauwapen en prairiehonden. ‘Het zou niet verrassend zijn als blijkt dat dolfijnen ook een vorm van verwijzende communicatie gebruiken,’ zegt ze.

Niet-mensen beschikken mogelijk over communicatiesystemen die effectiever zijn dan de geluiden en signalen die mensen onder taal rekenen, zegt Bruck. Zo verzamelen dolfijnen informatie over hun vrienden via urine. ‘Als we de dieren niet bekijken vanuit onze eigen denkwijze, maar ze zien voor wat ze zijn, vinden we veel complexiteit in wat ze doen.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!