CAMBODJA, MEKONG-RIVIER
Moul Thun wist dat het riviermonster dat hij aan de haak had geslagen groter was dan enige vis die hij ooit had gezien. Maar wat de 42-jarige visser uit Kaoh Preah, een afgelegen eilandje in de rivier de Mekong in het noorden van Cambodja, niet wist, was dat deze pijlstaartrog uiteindelijk de grootste zoetwatervis bleek te zijn die ooit was opgemeten.
Voor Zeb Hogan, die al bijna twintig jaar onderzoek doet naar de grootste zoetwatervissen ter wereld, was de ontdekking van de vis (die levend en wel in de Mekong is teruggezet) een hoopvol teken.
‘Het toont aan dat deze onderwaterkolossen, die groot gevaar lopen om uit te sterven, nog altijd rondzwemmen,’ zegt Hogan, visbioloog aan de University of Nevada in Reno en National Geographic-onderzoeker.
Zie ook: Kauwende rog | National Geographic
Hogans speurtocht naar grote zoetwatervissen – het ‘Megafishes Project’ dat door de National Geographic Society wordt gefinancierd – begon in 2005, toen vissers in het noorden van Thailand een meerval van 293 kilo uit de Mekong opvisten. Hogan deed destijds in Zuidoost-Azië al jaren onderzoek naar de Mekong-reuzenmeerval en kwam tot de conclusie dat deze vis de grootste zoetwatervis ter wereld was, oftewel de zwaarste die ooit in het gebied was gevangen. Maar daarna begon hij zich af te vragen of er elders in de wereld nog meer (en misschien nog grotere) riviermonsters voorkwamen.
Om dat uit te zoeken begon Hogan de stroomgebieden van de grote rivieren op aarde af te speuren, vaak als presentator van zijn tv-serie Monster Fish op National Geographic Channel. Maar het vinden van een antwoord op zijn vraag bleek minder eenvoudig dan Hogan had verwacht. Niet alleen hadden vissers de neiging om sterke verhalen over hun vangsten op te dissen (‘visserslatijn’), maar werd Hogan ook geconfronteerd met allerlei logistieke uitdagingen, een gebrek aan wetenschappelijke informatie over zoetwatervissen in het algemeen en aanwijzingen die zich maar moeilijk lieten bevestigen, zoals oude tekeningen en foto’s.
Terwijl hij kennismaakte met talloze rivierreuzen – waaronder de arapaima in de Amazone, die naar de oppervlakte moet komen om lucht te happen, en de Europese meerval, die hele duiven verslindt – vond hij geen enkel wetenschappelijk bewijs voor het bestaan van een zoetwatervis die groter was dan de reuzenmeerval waarmee zijn project had aangevangen.
Tot vorige week, toen een lid van het door USAID ondersteunde project van Hogan in Cambodja, ‘Wonders of the Mekong’, een telefoontje kreeg uit Moul Thun. De visser vertelde de medewerker dat hij bij toeval een reuzenzoetwaterpijlstaartrog had gevangen en dat de vis ‘veel groter’ was dan wat hij ooit had gezien. De kolos was volgens de visser zó groot dat het misschien wel om een andere soort ging.
De teamleden reisden af naar Kaoh Preah, waar ze vaststelden dat de vis van Thun een vrouwtje was dat in goede gezondheid verkeerde en dat het inderdaad om een reuzenzoetwaterpijlstaartrog ging. Maar Thun had gelijk wat betreft haar enorme omvang: vier meter, van snuit tot staart. Nadat de kolossale vis op drie weegschalen naast elkaar was getild, konden de onderzoekers haar gewicht aflezen. Ze waren verbijsterd: de vis woog driehonderd kilo, een nieuw wereldrecord voor zoetwatervissen.
Oeroude wezens
Het oorspronkelijke doel van het Megafishes Project was om ’s werelds grootste zoetwatervissen op te sporen, te bestuderen en te beschermen. Het project richtte zich op soorten die op z’n minst zo lang kunnen worden als een volwassen mens (1,82 meter), negentig kilo of meer konden wegen en uitsluitend in zoetwater leefden. (Soorten als de Europese huso of beloega, die afwisselend in zoet- en zoutwater leeft, werden buiten beschouwing gelaten.) Hogan stelde aanvankelijk een lijst van zo’n dertig soorten op waarop hij zich wilde richten.
Hij merkte al snel dat zijn speurtocht met grote uitdagingen gepaard ging, waaronder het feit dat veel van deze vissen zeer moeilijk zijn te vinden. Ze komen in zeer afgelegen en onherbergzame gebieden voor en leven vaak in troebel water. Soms hadden zelfs de mensen die hun hele leven in het verspreidingsgebied van een megavis woonden, nog nooit van het dier gehoord, laat staan dat ze er eentje hadden gespot. In het begin van zijn speurtocht waren er nog maar weinig wetenschappers die deze kolossen bestudeerden.
Lees ook: Wetenschapspioniers brengen geheimen van de walviscultuur aan het licht | National Geographic
Duidelijk was dat de rivierreuzen in aantallen achteruitgingen omdat ze werden bedreigd door een hele reeks gevaren, waaronder overbevissing, invasieve soorten die ze van voedsel beroofden, watervervuiling en de aanleg van stuwdammen, waardoor hun trekroutes werden afgesneden en ze hun levenscyclus niet konden voltooien.
Uit onderzoek bleek dat populaties van grote zoetwatervissen in de wereld tweemaal zo snel in aantallen terugliepen als populaties van gewervelde soorten te land of in zee, waardoor veel megavissen zich op het randje van uitsterven bevonden. Een serieuze kandidaat voor de eretitel ‘grootste zoetwatervis ter wereld’, de Chinese lepelsteur, stierf in het beginstadium van Hogans onderzoek uit.
Naarmate Hogans onderzoek vorderde, verschoof zijn aandacht geleidelijk naar het behoud van de vissen. ‘Het ging nooit alleen maar om het opsporen van de grootste vis,’ zegt Hogan, ‘maar ook om het vinden van manieren om deze uitzonderlijke dieren te beschermen. In sommige gevallen zwemmen deze soorten al honderden miljoenen jaren op aarde rond en beginnen ze nu uit te sterven.’
Recordroggen
Al langere tijd vermoedde Hogan dat de grootste rivierreuzen gevonden konden worden onder de pijlstaartroggen, waarvan enkele tientallen soorten in zoetwater leven. Tijdens een Monster Fish-expeditie in Argentinië ving Hogan eigenhandig een zoetwaterrog van de soort Potamotrychon brachyura, met een gewicht van zo’n 180 kilo. Maar hij wist dat de reuzenzoetwaterpijlstaartrog (Urogymnus polylepis) uit Zuidoost-Azië nog veel groter kon worden.
In de loop van meerdere jaren bestudeerden Hogan en een team van Thaise onderzoekers reuzenzoetwaterpijlstaartroggen in twee rivieren in de buurt van Bangkok. In die periode ving het team meerdere roggen die ongeveer even zwaar waren als de recordmeerval die in 2005 was gevangen, maar van geen van deze vissen kon het gewicht op wetenschappelijke wijze worden vastgesteld.
In 2016 werden in Thailand door het wegstromen van een chemische vloeistof in de rivier de Mae Klong minstens zeventig reuzenzoetwaterpijlstaartroggen gedood. Toen wetenschappers de rivier twee jaar later onderzochten, troffen ze veel minder van deze roggen aan en vrijwel geen reuzenexemplaren.
De laatste tijd richt Hogan zich vooral op het noorden van Cambodja, waar hij in het kader van het project ‘Wonders of the Mekong’ onderzoek doet. In dit gebied liggen aan weerszijden van de grote rivier uitgestrekte en dichtbeboste uiterwaarden die in het regenseizoen onderlopen en een enorme biodiversiteit vertonen. Aangenomen wordt dat in deze ondergelopen kraamkamers tot wel tweehonderd miljard visjes worden geboren. De regio is in het droge seizoen ook een belangrijk toevluchtsoord voor talloze megavissen van de Mekong, waaronder de reuzenzoetwaterpijlstaartrog.
In samenwerking met de plaatselijke bevolking heeft het onderzoeksteam een netwerk van vissers opgebouwd die worden aangemoedigd om (bij)vangsten te melden, zowel van pijlstaartroggen als van andere bedreigde vissen, voordat ze deze dieren weer in de rivier terugzetten. Hoewel het in Cambodja niet verboden is om op pijlstaartroggen te vissen, hebben vissers het zelden op deze soort gemunt, omdat hij niet wordt gezien als een geschikte consumptievis. Toch worden de roggen soms per ongeluk aan de haak geslagen, zoals ook gebeurde in het geval van de recordvis die op de avond van 13 juni werd gevangen.
Nadat het team het telefoontje van Thun had gekregen, reisden onderzoekers vanuit de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh in allerijl naar de vangstplek. Er was nog een ander team van Amerikaanse wetenschappers in het gebied werkzaam, die snel een akoestisch zendertje onder de staart van de rog implanteerden. De wetenschappers hopen het gedrag van de ongrijpbare soort daarmee beter te kunnen bestuderen. Zo willen ze weten op welke plekken in de rivier het dier zich voedt, welke afstanden hij aflegt en waar hij zijn jongen baart.
‘Het feit dat Thun ons heeft gebeld, getuigt van het belang van onze samenwerking met plaatselijke gemeenschappen,’ zegt Hogan. ‘Vissers kunnen geweldige bondgenoten zijn in onze pogingen om deze vissen te beschermen.’
Tegen de tijd dat de pijlstaartrog weer in de rivier was teruggezet, had zich een grote menigte op de rivieroever verzameld, onder wie ook beambten van het Cambodjaanse visserijbeheer en dorpelingen. Veel mensen namen foto’s van de kogelronde kolos, die door de wetenschappers ‘Boramy’ werd genoemd, wat ‘volle maan’ in de Khmer-taal betekent; de vis werd tijdens volle maan in de rivier teruggezet. De naam wordt ook veel gebruikt om een mooie vrouw te beschrijven.
Hoopvol teken
Volgens Hogan is het gedeelte van de Mekong waar de enorme vis werd ontdekt niet alleen een potentiële hotspot voor het vinden van reuzenzoetwaterpijlstaartroggen, maar ook een hoopvolle plek voor alle bedreigde megavissen in de regio. Want ondanks het feit dat veel rivierreuzen in de wereld ernstig in hun voortbestaan worden bedreigd, is er volgens Hogan reden tot optimisme.
Zo hebben milieumaatregelen in Noord-Amerika ertoe geleid dat populaties van enkele van de grootste riviervissen van het continent, waaronder de alligatorsnoek en de meersteur, een comeback beleven. Hetzelfde geldt voor de arapaima in de Amazone, waar inheemse gemeenschappen zelf het vissen op deze kolossen, die aan de oppervlakte komen om lucht te happen, hebben verboden.
‘Als mensen beseffen dat deze dieren bestaan en waardering voor deze ongelooflijke wezens beginnen te krijgen, raken ze geïnspireerd,’ zegt Hogan. ‘Neem de vis die in 2005 het wereldrecord brak. Die werd gedood en het vlees ervan werd verkocht. Nu volgen we met zendertjes de grootste zoetwatervissen ter wereld. Dat is een enorm verschil. Het betekent dat er nog altijd hoop is.’
De National Geographic Society wijdt zich aan het belichten en beschermen van de pracht van onze wereld en heeft het werk van National Geographic-onderzoeker Zeb Hogan gefinancierd. Lees meer over de steun van de Society aan onderzoekers die soorten van cruciaal belang onderzoeken en beschermen. Hogan en Stefan Lovgren schreven samen het boek Chasing Giants: In Search of the World’s Largest Freshwater Fish, dat binnenkort verschijnt.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com
