Over Willem van Oranje, vader des vaderlands, zijn boekenkasten vol geschreven. Maar ironisch genoeg is zijn moeder Juliana van Stolberg in de vergetelheid geraakt. Wie is deze zestiende-eeuwse zorgzame, kinderrijke en diepreligieuze edelvrouw?
Juliana’s jeugd: kerken en kastelen
We schrijven 15 februari 1506, als Juliana van Stolberg het levenslicht ziet in het Duitse plaatsje, inderdaad, Stolberg. Geboren als vijfde in een gezin met dertien kinderen. Als dochter van Botho III van Stolberg-Wernigerode en Anna van Eppstein-Königstein, die gezamenlijk aanzienlijke stukken land in Duitsland en de Zuidelijke Nederlanden bezitten, krijgt Juliana in eerste instantie een katholieke opvoeding.
Toch blijkt met name haar vader vatbaar voor de ‘nieuwe leer’ van de opkomende Reformatie begin zestiende eeuw. Hij stelt Tilemann Platner, een vriend en fervent aanhanger van de beroemde reformator Maarten Luther, aan als hofkapelaan en huisonderwijzer. Zo beweegt Juliana meer en meer weg van het katholicisme richting het lutheranisme.
Juliana woont gedurende haar jeugd in verschillende kastelen in wat nu Midden-Duitsland is. Op haar dertiende sturen haar ouders haar samen met broers en zussen naar het hof van graaf Eberhard van Königstein (nabij het huidige Frankfurt), om hun adellijke opvoeding te vervolmaken. Ook zoekt haar familie in deze regio een geschikte echtgenoot voor de nog piepjonge Juliana.
Tweemaal getrouwd, tweemaal weduwe
En met succes. Want in 1520 wordt in de Duitse graaf Filips II van Hanau-Münzenberg een perfecte huwelijkspartner gevonden voor de dan veertienjarige Juliana. Maar vlak voor de geboorte van hun vijfde kind – die dezelfde naam zou dragen als haar moeder – slaat het noodlot plotseling toe: Filips II overlijdt. En om de nog jonge, hoogzwangere Juliana te ontzien, wordt hij de volgende dag al begraven.
In 1531 hervindt de onfortuinlijke Juliana haar gedwongen huwelijksgeluk met Willem de Rijke, graaf van Nassau-Dillenburg; de voogd van haar vorige wijlen wederhelft. Het echtpaar woont in Slot Dillenburg, waar Juliana het huishouden onder haar hoede neemt. Behalve de zorg voor haar eigen (stief)kroost, ontfermt zij zich over adellijke jongens die speciaal naar dit Duitse landgoed komen om aan de hofschool opgeleid te worden.
Maar op 6 oktober 1559 gaat het weer gruwelijk mis: Juliana van Stolberg verliest ook haar tweede man en blijft alleen achter met haar zeventien kinderen.
Zoon Willem van Oranje als leider van de opstand
Intussen heeft de lutherse Juliana haar elfjarige zoon Willem in 1544 naar Brussel laten vertrekken, naar het katholieke hof van Karel V. Met pijn in haar hart, maar weigeren is geen optie: alleen zo krijgt Willem de titel prins van Oranje. Het lot bepaalt anders. Zoonlief laat het comfortabele leven van hoge edelman aan zich voorbijgaan en groeit uit tot leider van de opstand tegen de Spaanse overheersing. Met alle gevolgen van dien voor hemzelf, zijn moeder, zijn zoon Maurits van Oranje en de rest van de familie Van Stolberg.
De diepreligieuze Juliana schrijft in die tijd talloze brieven aan haar kinderen en wendt al het familiekapitaal aan om de opstand, die in 1566 definitief uitbreekt in de Nederlanden, te ondersteunen. Tegen de hoogste prijs die je als moeder kunt betalen: in de strijd sneuvelen drie van haar zoons: Lodewijk in 1568, Adolf en Hendrik in 1574.
Juliana van Stolbergs laatste jaren
In de laatste jaren van haar leven kampt Juliana met oogproblemen en verschillende pijnklachten. Dat bemoeilijkt het schrijven van brieven, haar grootste liefhebberij. Twee dagen voor haar dood vertrouwt ze een van haar adviseurs dan ook toe uit te kijken naar het naderende einde.
Juliana van Stolberg overlijdt op 18 juni 1580. Haar lichaam wordt vier dagen later bijgezet in de grafkelder in de Evangelische Stadskerk te Dillenburg.
Onterecht in de vergetelheid geraakt
Juliana van Stolberg is dan wel de moeder van Willem van Oranje, toch raakt zij in de loop der eeuwen in de vergetelheid, ondergesneeuwd door de overvloedige aandacht voor zoon Willem van Oranje, onze vader des vaderlands, vermoord door Balthasar Gerards in 1584.
Pas eind negentiende eeuw onderstrepen verschillende publicaties van historici Juliana’s ontegenzeggelijke belang voor het Huis van Oranje. Deze hernieuwde belangstelling doet koningin Wilhelmina er mede toe besluiten haar dochter in 1909 naar Juliana te vernoemen. En in 1930 krijgt Juliana van Stolberg in Den Haag haar eigen standbeeld.
Maar ook in internationaal opzicht verdient Juliana van Stolberg meer krediet: bij haar dood in 1580 is zij groot- en overgrootmoeder van 160 nakomelingen. Dat maakt Juliana van Stolberg niet alleen stammoeder van de Oranjes, maar van vele andere Europese vorstenhuizen. Het levert haar de bijnaam ‘Deine Getreuwe Muter Allezeit’, oftewel de ‘trouwe moeder van ons allen’ op.
