Wie een bezoek brengt aan het Prinsenhof in Delft ziet daar twee eeuwenoude kogelgaten in de muur: een herinnering aan de moord op Willem van Oranje op 10 juli 1584. De dader, Balthasar Gerards, werd opgepakt, gemarteld en ter dood veroordeeld. Wie was hij?
De katholieke Balthasar Gerards
Balthasar Gerards werd in 1557 geboren in Vuillafans, een dorp in een dal in het oosten van Frankrijk, niet ver van de grens met Zwitserland. Zijn ouders voedden hem streng katholiek op en hij ontwikkelde al op jonge leeftijd een afkeer van het protestantisme.
Dat was in die tijd niet uitzonderlijk. Een groot deel van Europa, inclusief het huidige Nederland en Vlaanderen, werd geregeerd door de katholieke koning Filips II van Spanje. De vorst was vastbesloten om niet-katholieke geloofsovertuigingen – waaronder het calvinisme, een nieuwe protestantse stroming – de kop in te drukken. Daarvoor werd gebruik gemaakt van de inquisitie, een katholieke rechtbank.
Leestip: Het Wilhelmus: van geuzenlied naar volkslied
Ondanks de strenge regels en geloofsvervolging zette de religieuze revolutie in de Nederlanden door. Protestanten hielden onder meer hagenpreken, kerkdiensten in de buitenlucht waarin zij de openlijk kritiek uitten op de katholieke kerk. Willem van Oranje, een ridder en later stadhouder onder Filips II, pleitte voor godsdienstvrijheid en groeide uit tot het gezicht van het protestantse verzet tegen de Spaanse kroon. Dit conflict staat bekend als de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648).
Filips II sloeg hard terug en in 1580 werd Willem van Oranje door de Spaanse koning vogelvrij verklaard. Wie de prins van Oranje vermoordde, zou een adellijke titel en 25.000 gouden kronen ontvangen – een bedrag dat omgerekend naar nu neerkomt op ruim drie miljoen euro.
List en moord op Willem van Oranje
Of Balthasar Gerards vooral werd gemotiveerd door zijn geloofsovertuiging of door de hoge beloning, is lastig te zeggen. Wel bereidde hij zijn daad zorgvuldig voor. Op verschillende manieren probeerde hij in de buurt van de prins van Oranje te komen.
Dat lukte hem in mei 1584 toen hij onder een valse naam, François Guyon, bij het Prinsenhof in Delft een brief afleverde voor Willem van Oranje. Gerards deed zich voor als een Franse protestant die in dienst wilde treden van de prins van Oranje.
Leestip: Waarom werd Johan van Oldenbarnevelt onthoofd?
De list bleek succesvol: Gerards werd ontvangen door een adviseur van Willem die hem in dienst nam en op reis stuurde naar Frankrijk. Hij bleef in zijn rol en ging op reis: op de terugweg kocht hij van het geld dat hij had meegekregen twee pistolen.
Op 10 juli 1584 bezocht Balthasar Gerards opnieuw het Prinsenhof in Delft, waar hij vroeg om een gesprek met Willem van Oranje. Deze beloofde hem na het middageten te ontmoeten, waarna Gerards snel zijn pistolen ophaalde van de herberg waar hij verbleef. Toen Willem van Oranje na het eten de trap afliep, schoot Balthasar Gerards hem in zijn zij en borst. Waarschijnlijk was hij op slag dood. Willems zoon Maurits van Oranje, die op dat moment nog maar zestien jaar oud was, volgde hem op als stadhouder.
Welke straf kreeg Balthasar Gerards?
Na de moord op Willem van Oranje maakte Balthasar Gerards zich uit de voeten. Hij wist over de Delftse stadsmuur te klimmen, maar werd kort daarna opgepakt, opgesloten en dagenlang gemarteld. Gerards werd onder meer geslagen met roeden en opgehangen met gewichten aan zijn grote tenen.
Vervolgens kreeg hij krappe schoenen aan van ongelooid hondenleer en werd hij bij een vuur gezet, zodat de schoenen krompen en zijn voeten verbrandden. Er werden gloeiende fakkels onder zijn oksels gehouden en naalden en spijkers onder zijn nagels gestoken.
Na de folteringen werd Balthasar Gerards ter dood veroordeeld voor de moord op Willem van Oranje. Op 14 juli 1584 werd het vonnis voltrokken door middel van vierendeling, waarna de verschillende delen van zijn lichaam op de toegangspoorten van Delft werden tentoongesteld.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
