In het oude Egypte gebruikte men verzacht papyrus, een grasachtige plant, om menstruatiebloed te absorberen. Deze vroege voorloper van de tampon is het oudst bekende voorbeeld van een menstruatieproduct en een van de weinige historische verwijzingen naar ongesteldheid.

Omdat geschreven bronnen over menstruatie schaars zijn, hebben historici over het algemeen alleen beschikking over mondelinge bronnen, zegt Alma Gottlieb, cultureel antropoloog aan de University of Illinois in de VS. Bovendien werd bij het opvangen van bloed meestal gebruik gemaakt van organische materialen, waardoor veel van deze middelen door de tijd heen zijn vergaan. Welke materialen waren dit, en hoe is de omgang met menstruatie door de eeuwen heen veranderd?

Historische misvattingen rondom menstruatie

‘Hoe menstruatie wordt ervaren en hoe de maatschappij ermee omgaat, wisselt per plek en tijd,’ zegt Sharra Vostral, historicus aan de Northwestern University in de VS. Aan het eind van de negentiende eeuw dachten sommige artsen bijvoorbeeld dat ongesteldheid een ziekte was. De Amerikaanse arts Edward Clark beweerde dat naar school gaan tijdens de menstruatie schadelijk zou zijn voor de geslachtsorganen.

Een gebrek aan kennis versterkte dit soort negatieve ideeën rond ongesteldheid door de geschiedenis heen. In de Middeleeuwen deed er bijvoorbeeld een theorie de ronde die stelde dat gezondheid samenhing met de balans tussen vier lichaamssappen, of humores: bloed, geel gal, zwart gal en slijm. Het maandelijks bloedverlies tijdens de menstruatie zou noodzakelijk zijn geweest om de humores onder controle te houden; omdat vrouwen zwak zouden zijn, zouden ze niet in staat zijn zelf die balans te bewaren, zegt Rachael Gillibrand, historicus aan de University of Leeds in het Verenigd Koninkrijk.

Dit idee hield stand tot in de victoriaanse tijd, samen met andere misvattingen. Zo dacht men dat menstruerende mensen een ziekmakende gifstof afscheidden en zelfs dat het bloed kon leiden tot de beschadiging van landbouwgewassen.

Niet in alle culturen werd ongesteldheid overigens behandeld als boeman. Door het West-Afrikaanse Bengvolk wordt menstruatiebloed bijvoorbeeld als heilig beschouwd, vanwege de rol die het speelt bij de voortplanting.

Maandverband van veenmos

Door de geschiedenis heen werden verschillende materialen gebruikt om menstruatiebloed op te vangen. Vaak waren dit lange stroken van stof die werden gevouwen en aan kleding bevestigd en vervolgens werden gewassen en hergebruikt. Absorberend plantmateriaal, zoals mos en boomschors, bood mogelijk ook uitkomst. Er gaan geruchten dat sommige Vikingen veenmos gebruikten, hoewel dit niet door historische bronnen wordt bevestigd.

Een andere optie was om het bloed in de kleding te laten vloeien. Eeuwenlang werden er in Europa en de Verenigde Staten bijvoorbeeld jurken gedragen met meerlaagse onderrokken die bloed absorbeerden. Rond de negentiende eeuw werd er een soort gordel uitgevonden die bestond uit een elastieken tailleband met voor en achter lusjes om een lap aan vast te haken.

Het stigma rondom menstruatie

Vanaf de jaren dertig kwam het eerste moderne maandverband op de markt. In de Verenigde Staten konden die worden gekocht met een coupon, zodat kopers niet hardop hoefden zeggen waarvoor ze kwamen.

Ook nu nog – met onder meer tampons en menstruatiecups – ligt de nadruk vaak op het onzichtbaar maken van het bloedverlies waar een groot deel van de bevolking maandelijks mee te maken krijgt. De symptomen, waaronder pijnlijke krampen die het dagelijks leven flinks kunnen verstoren, worden nog steeds niet vaak openlijk besproken, zegt antropoloog Kate Clancy. ‘Dat laat zien dat er ook na al die tijd nog veel stigma heerst.’

Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.