Tweeduizend jaar oud én verschroeid en verkoold tijdens een van de beroemdste vulkaanuitbarstingen in de geschiedenis. Toch blijken de Papyri van Herculaneum – een stadje ten westen van de Vesuviusvulkaan en het alom bekende Pompeï – niet zo onleesbaar als hun verleden doet vermoeden.
Sterker nog: de eerste tekstpassages uit de boekrollen zijn inmiddels wereldkundig gemaakt. Dat maakten de organisatoren van de Vesuvius Challenge op maandag 5 februari 2024 bekend. In deze internationale competitie werd een miljoen dollar aan prijzengeld uitgeloofd aan het team dat de verkoolde teksten het eerst wist te ontcijferen. Winnaars Luke Farritor, Youssef Nader en Julian Schilliger kregen het voor elkaar. Maar hoe? En bovenal: wat lazen ze?
De boekrollen van Herculaneum leesbaar gemaakt
In 1752 werden de grofweg 1800 papyrusrollen van Herculaneum opgegraven. Archeologen van toen schreven de broze, verkoolde brokken af als onleesbare curiosa. Wat niet werd weggegooid, sloeg men op in bergplaatsen – voor onbepaalde tijd.
Sindsdien hebben talloze onderzoekers geprobeerd de inhoud van de mysterieuze rollen te ontsluieren: van het doorsnijden en wegschrapen van de pagina’s in de achttiende en negentiende eeuw – met de nodige schade tot gevolg – tot deeltjesversnellerscans in de 21ste. Maar echt leesbaar werden de rollen nooit.
Tot maart 2023. Toen publiceerde het team van de Vesuvius Challenge duizenden 3D-afbeeldingen van twee van de boekrollen. Daarnaast kwamen ze met een machine learning-algoritme (een soort kunstmatige intelligentie) dat was getraind om de onzichtbare letters en symbolen op de lagen verkoolde papyrus te detecteren. Farritor, Nader en Schilliger klaarden de klus. Samen onthulden ze vijftien kolommen met tekst van in totaal meer dan tweeduizend tekens: zo’n vijf procent van het geheel.
Wat staat er in de boekrollen van Herculaneum?
De organisatoren van de Vesuvius Challenge omschrijven de onthulde tekst als een ‘tweeduizend jaar oude blogpost over hoe je van het leven kunt genieten’. De analyse is nog in volle gang, maar op basis van wat er tot nu toe is verzameld, vermoeden papyrologen dat Philodemus van Gadara de teksten heeft geschreven. Deze filosoof en dichter was een volgeling van de Griekse filosoof Epicurus, die plezier en genot hoog in het vaandel had.
In een van de passages mijmert Philodemus bijvoorbeeld over hoe overvloed en schaarste van invloed kunnen zijn op plezier: ‘Wij geloven niet dat dingen die schaars zijn absoluut aangenamer zijn dan dingen die overvloedig aanwezig zijn,’ concludeert hij. Ook haalt de filosoof uit naar zijn tegenstanders – vermoedelijk de stoïcijnen – omdat zij ‘niets te zeggen hebben over plezier, noch in het algemeen, noch in het bijzonder’.
De nieuw onthulde passages bouwen voort op een woord dat in oktober 2023 al was ontrafeld. Het Oudgriekse πορφύραc verwijst naar paarse kleurstof of paarsgekleurde kleding – een kleur die in verband wordt gebracht met status en macht.
‘We hebben altijd geweten dat als we één rol zouden kunnen lezen, de rest snel zou volgen,’ zei Brent Seales destijds, computerwetenschapper aan de University of Kentucky die al twintig jaar met de rollen bezig is. ‘We hebben nu bewezen dat de boekrollen leesbaar zijn. Aan onszelf, en aan de hele wereldgemeenschap.’
