Op 14 december 1503 werd in het Franse dorp Saint-Rémy-de-Provence een bijzondere man geboren. Zijn naam was Michel de Nostradame, maar tegenwoordig staat hij beter bekend als Nostradamus. Nostradamus was een arts die zich in zijn vrije tijd bezighield met astrologie, astronomie en waarzeggerij. Zo voorspelde hij dat oorlogen, moorden, rampen en monsters Europa zouden teisteren. Wie was Nostradamus, en welke waarheden bevatten zijn woorden?
In 1555 verscheen een boek met de titel De profetieën van meester Michel Nostradamus. Het bestond uit 353 kwatrijnen, vierregelige verzen, die in raadselachtige woorden gebeurtenissen in de nabije toekomst voorspelden, voor Frankrijk en heel Europa. Door De profetieën werd Nostradamus beroemd in heel Europa. Vooral nadat er in 1559 een tragische gebeurtenis plaatsvond die hij in 1555 zou hebben voorspeld: de dood van koning Hendrik II tijdens een toernooi.
De bekendste astroloog en waarzegger aller tijden
In de daaropvolgende jaren zou Nostradamus steeds nieuwe edities van zijn Profetieën uitgeven, elke keer uitgebreid met nieuwe kwatrijnen. De laatste editie telde er 942, bijeengebracht in tien centuriën – vandaar dat het gehele werk ook wel bekend is onder de naam Centuriën.
Nostradamus overleed in 1566, en tot op de dag van vandaag is hij misschien wel de bekendste astroloog en waarzegger. Zijn werk heeft talloze lezers aangetrokken die op zoek gingen naar zogenaamde voorspellingen van historische gebeurtenissen die pas eeuwen later plaatsvonden.
Meestal zijn deze interpretaties een kwestie van schaamteloze oplichterij: de voorspellingen van Nostradamus werden vaak gemanipuleerd en gebruikt voor zowel politieke als commerciële doeleinden.
Om te begrijpen wie Nostradamus werkelijk was en wat precies de betekenis was van zijn profetieën, moeten we ons verplaatsen in de tijd waarin hij leefde. De zestiende eeuw werd getekend door crises en spanningen. Oorlogen, schaarste, epidemieën en opstanden joegen de mensen van die tijd grote angst aan.
Stroom van dood en verderf
De Profetieën en Voorspellingen van Nostradamus kunnen niet los worden gezien van deze tijd van onrust en collectieve vrees. Zo wordt in de Nieuwe voorspelling voor het jaar 1558 een visioen weergegeven van het ‘schitterende en eeuwige zwaard Gods’, dat de mensen zou slaan met pest en honger, machtswisselingen en oorlogen.
Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!
Bij het aanbreken van 1558 zou er een epidemie vanuit Afrika komen die zo ‘afschuwelijk en betreurenswaardig’ zou zijn dat ‘het grootste deel van de wereld uiteindelijk zal bezwijken’ en slechts enkele vogels de dood zouden ontlopen.
In een bijna niet-aflatende stroom zouden er aardbevingen, ziekten, zeeën rood van bloed, dood en verderf, droogte, sneeuwstormen, wreedheden, echtscheidingen, onenigheid en dodelijke vergiftigingen voorkomen. Ook beweerde Nostradamus dat er een volksopstand zou plaatsvinden tegen een koningin.
Leestip: Was rampdecennium 536-546 n.C. de zwaarste tijd ooit om in te leven?
Voor het jaar 1560 voorzag de astroloog dat er verdeeldheid, sektes, samenzweringen en politieke opstanden zouden zijn, gevolgd door een tijd van hongersnood, terwijl de pest zich overal zou verspreiden.
En de reeks onheilstijdingen ging nog even door: razernij, rebellie, samenzwering, geveinsde goedheid die op wreedheid zou uitlopen, een komeet met schadelijke gevolgen, brandende koortsen, pest, hongersnood, leed, vuur en brandende hitte zonder einde.
Verschrikkelijke voorspellingen
Al dit onheil zou nog maar het begin zijn. Het ergste is niet het ergste, schreef hij aan een Duitse vriend, maar iets wat de lezer steeds voorbereidt op het toppunt van het ergste. ‘Onze problemen houden hier niet op, en we hebben de bodem nog niet bereikt.’
In de voorspellingen van Nostradamus lijkt er aan de rampspoed geen einde te komen. Uit de hemel zou vuur neerdalen – dat als een ‘speer uit de hemel’ zal toeslaan, met regens van bloed en bliksem die in de ‘gesloten’ tempel zal slaan (...).
De komst van een vreemde vogel zou samengaan met een vreselijke hongersnood, zo erg dat ‘de mens een menseneter wordt’. Uit de hemel zouden regens van bloed en van melk vallen, noodweer dat ondergang en verwoesting zou brengen, enorme aantallen sprinkhanen die op de gewassen en de zeeën zouden neerstrijken en die alles op hun pad zouden verslinden.
Europa zou het hardst worden gestraft
De ene na de andere hongersnood zou zich voordoen en het stijgende rivierwater zou velden en steden blank zetten. Geen enkele plek op aarde zou gespaard blijven, van Babylonië tot Afrika, zelfs tot in ‘Americh’, zoals hij het nieuwe continent noemde. Maar Europa, en vooral Frankrijk en Italië, zouden het hardst worden gestraft.
Leestip: 6 feiten over Desiderius Erasmus die je misschien nog niet kende
De natuur was in de voorspellingen van Nostradamus een bron van allerlei monsters en wonderen. Nostradamus waarschuwde dat er na een grote vloed een afschuwelijk monster uit verre zeeën zou worden aangetroffen op het strand. Nadat er in Sevilla een monstrueuze os zou worden gezien, zou een leger het vuur openen vóór het aanvalssein werd gegeven.
In Saksen zou een monster worden geboren uit een beer en een zeug, als voorteken van de ondergang van een grote vloot in de Perzische Golf. Wanneer er in Rome tweekoppige monsters zouden worden geboren, zou dat ‘bloed, vuur en zondvloed aankondigen, de grootste aller tijden’.
De strategie van de angst
Nostradamus noemde ook een monster met twee koppen en drie armen, dat zou aankondigen dat een ‘grote stad’ spoedig door het water zou worden verzwolgen. Ook zou er in juni een komeet te zien zijn in het noorden, waarna er een beroemde Romein het leven zou laten, ongetwijfeld de paus.
De vraag dringt zich op wat Nostradamus voor ogen had met al deze afschrikwekkende voorzeggingen. Het is wel duidelijk dat we ze niet moeten interpreteren als voorspellingen van concrete gebeurtenissen.
De Provençaalse astroloog wilde niet zozeer concrete rampen aankondigen waarvan men later zou kunnen vaststellen of ze daadwerkelijk hadden plaatsgevonden of niet, maar eerder zijn lezers schrik aanjagen en meesleuren naar de diepste krochten van een angstaanjagende, denkbeeldige wereld, die nog beangstigender was dan de toch al harde werkelijkheid.
Leestip: Spinoza was zijn tijd ver vooruit, en dat werd hem niet in dank afgenomen
Vandaar zijn neiging rampen in overdreven bewoordingen voor te stellen. De bron van deze rampen bevond zich volgens hem in het kwaad dat in de mens zelf huist, het vermogen van de mens om als een wolf voor zijn naaste te zijn. Dit pessimistische mensbeeld borduurde voort op de leer van de kerkvader Augustinus van Hippo, die leefde in de vierde eeuw na Christus.
Nostradamus gaf aldoor voorbeelden van hoe een zoon zich tegen zijn vader keert, de vader zijn zoon laat vermoorden, de neef de oom executeert. De toekomst werd in zijn ogen onverbiddelijk getekend door broedermoord, vadermoord, moedermoord en kindermoord.
De toekomst van de mens
Volgens Nostradamus werd de politieke orde van steden en landen geregeerd door eenzelfde geneigdheid tot het kwaad en vernieling. In zijn voorspellingen kwamen volken in opstand tegen hun heerser, terwijl de vredelievende vorst werd verslagen door een buitenlandse tiran of een barbaarse vijand.
Samenzweringen, bloedbaden, verraad, de afschuwelijkste folteringen en verschrikkelijke misdaden zouden zich aaneenrijgen en alles vernietigen. Paleizen zouden worden verwoest, steden weggevaagd door aardbevingen, bruggen vernield. Forten zouden in vlammen opgaan en de vrede zou steeds verder in het gedrang komen.
In de ogen van Nostradamus zou de toekomst van de mens door driften worden bepaald: ongebreidelde wellust, overspel en incest, verschrikkelijke wraak, buitensporige ondankbaarheid, onverzadigbare eerzucht, huichelarij, inhaligheid, razernij, haat en sluwheid.
Voor de onschuldigen was er geen ander lot dan te worden vermoord of vervolgd, terwijl de heiligheid van de priesters ‘al te bedrieglijk en verleidelijk’ zou blijken. Geen enkel bondgenootschap en geen enkele vrede zouden bestendig zijn.
In wat Nostradamus omschreef als ‘het voor immer vastgeketend noodlot’ dat met geweld zou worden voltrokken, zouden slechts kreten van doodsangst klinken: ‘tranen, kreten en klachten, terreur / Onmenselijk hart, wreed, versteend en zwart’.
Nostradamus stelde dat de wereld in een hel zou veranderen en de mensen aan helse folteringen ten prooi zouden vallen, zoals het ‘roosteren van dertig mannen aan een spit’.
Leestip: Hoe Alfred Nobels testament de wereld veranderde
Kortom, Nostradamus sprak als een Bijbelse profeet die de plagen aankondigde die het volk Gods zouden geselen, met de bedoeling de mensen terug te leiden naar het geloof. Hij maakte de mensen opzettelijk bang met angstaanjagende raadsels, zo angstaanjagend dat ze vaak niet te ontcijferen waren.
Op die manier hoopte hij dat zijn lezers over hun eigen gedrag zouden nadenken en zich niet zouden laten meesleuren in de geweldsspiraal van de werkelijke wereld waarin ze leefden.
Tegengif tegen burgeroorlog
Nostradamus’ profetieën waren echter niet alleen een morele les in algemene zin. De jaren waarin hij zijn eerste boeken publiceerde, vormden een belangrijk moment in de Franse geschiedenis van de zestiende eeuw.
Er ontbrandde een vreselijk conflict dat het land ruim drie decennia lang zou verscheuren: de Hugenotenoorlogen (1562-’98). Protestantse groeperingen werden steeds actiever en gedroegen zich steeds uitdagender, ondanks de onderdrukking door de autoriteiten, die vastbesloten waren ‘de ketterij’ uit te roeien en het katholieke geloof als enige godsdienst op te leggen.
Vervolgens kwamen er berichten van samenzweringen, arrestaties en executies, terwijl binnen de dorpen en steden van veel Franse regio’s de spanningen hoog opliepen en het zelfs tot openlijke gevechten kwam.
De stemming werd steeds grimmiger: er was storm op komst. In de Profetieën en Prognosticaties van Nostradamus weerklonk de angst die deze godsdiensttwisten teweegbrachten. Zo waren de Prognosticaties voor 1562, het jaar waarin de eerste van de acht Hugenotenoorlogen uitbrak, bijzonder onheilspellend.
Leestip: Moord of ziekte? De mysterieuze dood van Mozart
‘Plotseling en onverhoeds zal de verschrikking de mensen omsingelen, zozeer tasten ze in het duister over de oorzaak van zulk een verschrikking, dat ze de kwestie tot het uiterste zullen opstoken, en de emotie en het tumult zullen zo hoog oplopen dat ze met de één zullen vechten en de ander zullen aansteken,
en aldus zullen vóór de lente ten einde is, verschrikkelijke voortekenen of kometen aan de hemel worden waargenomen, brandende toortsen zullen in de lucht verschijnen en de aarde doen beven, de wateren zullen bijna hun gewone loop nemen tegen het einde van de lente (…).’
‘De antichrist zal spoedig toeslaan’
Het vooruitzicht voor 1563 was niet veel beter. De razernij van de mensen, de natuur en de door God gezonden plagen zou ongekend zijn, zoals hij het in een van de kwatrijnen van zijn Profetieën uitdrukt:
‘(…) Een reeks van moorden, gijzelaars, doden, gevangenen / Zo veel water en pest (…) / Zo veel dood, zo veel dreiging van wapens / geen enkel pact, de leider wordt gevangen: / Alles mensenbloed, woede en razernij: / Late boeteling, pest, motief voor oorlog.’
Enige tijd later, in de herfst, zou er ‘een handvol nieuwe klerken verschijnen die grote misverstanden onder het volk zouden zaaien, zo veel dat verscheidene ervan grote oorlogen, felle strijd, discussies, onenigheid en schermutselingen (…)’ tot gevolg zouden hebben.
Bovendien zouden er in de loop van de winter, naast andere rampzalige gebeurtenissen, verschillende godsdienstige tempels geplunderd en ontheiligd worden. In enkele latere profetieën kwam een ketter voor die heiligdommen zou schenden.
Leestip: Wie was Johannes Calvijn en wat geloofde hij?
Nostradamus beschreef de aarde als bedekt met de lichamen van onschuldigen en kloosterlingen, van wie het bloed ‘zo overvloedig zou stromen als water’. Een andere tekst meldde: ‘De antichrist zal spoedig toeslaan, / en zijn oorlog zal zevenentwintig jaar duren, / de ketters dood, gevangen, verbannen, / mensenlijken, rood water en hagel op aarde.’
Een humanist tegenover de barbarij
Nostradamus ervoer de Hugenotenoorlogen als een vreselijke tragedie. Hij had een humanistische opvoeding genoten. In het bijzonder de teksten van Desiderius Erasmus hadden veel indruk op hem gemaakt. Daardoor zag hij religie als een innerlijke beleving van het individu, ver van elk dogmatisme.
Aan het humanisme ontleende hij ook zijn pacifistische instelling. De uitsluiting en religieuze verdeeldheid waardoor protestanten en katholieken in godsdienst oorlogen tegenover elkaar stonden, werden in zijn ogen veroorzaakt door de zonde van hoogmoed.
Ze vormden een doodlopende weg naar een afschuwelijk en bloedig einde voor het christendom. Daarom trachtte hij met zijn profetieën de gevaren te laten zien die de mensheid te wachten stonden en die de boodschap van liefde en vrede van Jezus Christus voor altijd verloren zouden doen gaan.
De angst voor rampen zou als waarschuwing kunnen dienen voor alle christenen om zich niet vanwege geloofsverschillen tegen elkaar te keren. Ze moesten beseffen dat ze ver weg moesten blijven van allen die de waarheid over het geloof in pacht denken te hebben, en van fanatici die bereid zijn hun naasten te vervolgen en te doden in naam van hun eigen idee van God.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
