Misschien ken je keizer Marcus Aurelius van de film Gladiator (2000). Maar vergeet alles wat je weet over Marcus Aurelius als je kennis op deze film is gebaseerd: de blockbuster neemt nogal een loopje met de geschiedenis. Hoe steekt het echte verhaal van keizer Marcus Aurelius in elkaar?
De adoptie van Marcus Aurelius
Marcus Aurelius wordt geboren in Rome, in het jaar 121. In die tijd wordt de stad bestuurd door leden van enkele adellijke families, de zogeheten Patriciërs. Daar maakt Marcus Aurelius deel van uit.
Zijn vader sterft als hij nog maar drie jaar oud is, maar zijn moeder heeft een grote invloed op zijn leven. In zijn dagboeken, na zijn dood uitgebracht als Overpeinzingen, prijst hij haar eerlijkheid en eenvoudige manier van leven. Marcus raakt geïnspireerd door zijn lessen in Griekse filosofie. Als kind slaapt hij op de grond en draagt simpele mantels.
Leestip: 5 hardnekkige mythen over het Romeinse Rijk ontkracht
In 138 wordt de zeventienjarige Marcus geadopteerd door keizer Antoninus Pius. Het is gebruikelijk dat de zoons van de regerend keizer het stokje overnemen, maar zowel Antoninus als zijn drie voorgangers blijven kinderloos. Daarom adopteren ze een zoon met keizerlijke potentie, mannen die de geschiedenis ingaan als de Adoptiefkeizers. Na de dood van Antoninus Pius in 161 neemt Marcus Aurelius de lauwerkrans over.
De regeerperiode van Marcus Aurelius
De eerste acht jaar van zijn regeerperiode heeft Marcus Aurelius een medekeizer: Lucius Verus, zijn adoptiefbroer. Hij heeft de reputatie zowel charmant als decadent te zijn, het tegenovergestelde van Marcus Aurelius.
Tijdens deze co-heerschappij raken de Romeinen in conflict met het Parthische Rijk in het oosten. Verus leidt de troepen en trekt naar Antiochië, terwijl Marcus in Rome blijft om te regeren.
Leestip: Hoe de Romeinen Nederland veroverden
De veldslagen zijn een groot succes qua gebiedsuitbreiding, maar de troepen nemen in het jaar 165 wel een besmettelijke en dodelijke ziekte mee. Deze velt Verus uiteindelijk in 169, als hij 38 jaar is. Marcus Aurelius gaat als alleenheerser verder. In datzelfde jaar krijgt Marcus Aurelius nog een persoonlijk verlies te verwerken: zijn zoon overlijdt op zevenjarige leeftijd, vermoedelijk tijdens een medische ingreep aan zijn oor.
Het conflict met de Parthen is ook zeker niet de laatste. Aan de grenzen van het Romeinse Rijk klopten verschillende volken op de deur. Vanaf ongeveer 166 tot aan Marcus’ dood in 180 was het Romeinse Rijk in gevecht met verschillende Germaanse stammen, waaronder de Marcomannen.
Marcus Aurelius als filosoof
Hoewel oorlog een belangrijk onderdeel van Marcus’ regeerperiode is, is hij echt bekend geworden om zijn liefde voor filosofie. De lessen die hij als kind leerde, waren nog maar het begin. Marcus Aurelius liet zich met name inspireren door de stoïcijn Epicetus, een vrijgemaakte slaaf. In zijn Overpeinzingen maakt hij expliciet verwijzingen naar hem.
Voor de stoïcijnen bestaat een goed leven niet uit het vergaren van rijkdom, maar uit het vormgeven van je karakter. Zo schrijft Marcus Aurelius in Overpeinzingen dat alles wat een mens rechtvaardig, gematigd, dapper en vrij maakt, goed is. Alles wat het tegenovergestelde tot gevolg heeft, is slecht.
Leestip: Was de Romeinse keizer Caligula de wreedste leider ooit?
Ook belangrijk in het stoïcisme is het accepteren van gebeurtenissen waar je geen invloed op hebt. De echte tragedie schuilt niet in wat je overkomt, maar in je eigen visie erop, meent Marcus Aurelius. ‘Het universum is verandering. Ons leven is wat onze gedachten ervan maken’, schrijft hij. Veel van zijn opgeschreven gedachten draaien om het helpen van anderen. Niet voor niets staat Marcus Aurelius bekend als de laatste goede keizer.
Christenvervolgingen
Toch zit er ook een andere kant aan deze veelgeprezen man. Er zijn talloze verhalen over christenvervolgingen die plaatsvinden in de regeerperiode van Marcus Aurelius.
Zo is er het verhaal van de martelaren van Lyon. Vier van hen worden door wilde dieren aan stukken gescheurd, anderen worden geroosterd op een ijzeren stoel. In hoeverre de keizer deze christenvervolgingen steunde en instrueerde, is nog steeds onderwerp van debat onder historici.
Leestip: Maakte keizer Constantijn het christendom de staatsreligie van Rome?
De gruwelijke vervolgingen staan in elk geval in schril contrast met een wet die hij aannam ter bescherming van jeugdige koorddansers. Kind-entertainers voerden allerlei gevaarlijke stunts uit, zonder dat er veiligheidsvoorschriften waren, met zware ongelukken tot gevolg. Marcus Aurelius zorgde ervoor dat er voortaan altijd matrassen onder de touwen moesten liggen om de val te breken.
De dood van de goede keizer
Na negentien jaar regeren zit de tijd erop voor keizer Marcus Aurelius. Hij is 58 jaar als hij overlijdt. In Gladiator sterft Marcus Aurelius door toedoen van zijn zoon, Commodus. Dat is in werkelijkheid nooit gebeurd. Hij sterft vermoedelijk op het slagveld in het huidige Oostenrijk of Servië. Er wordt aangenomen dat hij daar een infectie opliep, vermoedelijk de pest van Antoninus, waarschijnlijk een variant van de pokken of mazelen.
De stervende keizer vraagt zijn zoon de strijd voort te zetten, maar die weigert. In plaats daarvan tekent hij een vredesovereenkomst met de barbaren. Marcus Aurelius wordt na zijn dood in 180 begraven in het mausoleum van Hadrianus in Rome, tegenwoordig bekend als de Engelenburcht (Castel Sant’Angelo).
Meer lezen over de leiders van het Romeinse Rijk? Lees ook onze verhalen over keizer Augustus, Nero, Caligula en Tiberius.
