‘Naargeestig, schandelijk, wreed en obsceen, en ook nog grofgebekt en pervers.’ De Historia Augusta, een bundel keizerlijke biografieën uit de vierde eeuw, windt er geen doekjes om. Commodus komt er slecht van af in dit deels fictieve boek. Zijn wreedheid wordt ook door meerdere tijdgenoten beschreven. Was Commodus echt zo’n slechte keizer?
Commodus en Marcus Aurelius
Commodus was de zoon en opvolger van keizer Marcus Aurelius. Die tweede ging de geschiedenisboeken in als de laatste goede keizer van het Romeinse Rijk. Commodus zo ongeveer als de slechtste, samen met Caligula, Nero en Domitianus. Of deze dubieuze titel terecht is, betwijfelt historicus en hoogleraar Oliver Hekster van de Radboud Universiteit. Volgens hem had Commodus last van een slechte pers. Dat maakt hem geen goede keizer, maar de slechtste ooit? Het is nog maar de vraag of hij echt zo veel wreder was dan menig andere keizer.
Op zijn vijftiende kwam Commodus samen met zijn vader aan de macht als medekeizer. Toen Marcus Aurelius in 180 overleed, werd hij alleenheerser. Hij was toen nog maar achttien jaar oud. Zijn eerste ‘misser’ was het tekenen van een vredescontract met de barbaren, de stammen in het noorden. Marcus Aurelius voerde oorlog tegen hen, maar bezweek (hoogstwaarschijnlijk) aan de pest voordat zijn taak erop zat. Hoewel Commodus de instructie kreeg de strijd voort te zetten, sloot hij dus vrede. Volgens Hekster werd dit hem niet in dank afgenomen. Commodus zou hebben toegegeven aan de wensen van de vijand, terwijl de strijd bijna gewonnen was.
Tegelijkertijd was het volgens Hekster nog maar de vraag of die winst werkelijk binnen handbereik was. Door een uitbraak van de pest waren de inkomsten en het aantal manschappen namelijk aardig geslonken. Een voortdurende oorlog zou die situatie alleen maar hebben verergerd.
Het bewind van Commodus
Volgens Hekster leefde Commodus op gespannen voet met de senaat. En omdat de senaat de geschiedenis schreef, hebben wij nu een uitzonderlijk slecht beeld van hem. De jonge keizer gaf bijvoorbeeld veel macht aan zijn kamerdienaar: de voormalig slaafgemaakte Saoterus. De vrijgelaten slaaf Aurelius Cleander kreeg ook een stevige vinger in de pap in Rome. Dit tot groot ongenoegen van Herodianus, geschiedschrijver en tijdgenoot van Commodus. Want slaafgemaakten? Die konden Rome nooit leiden.
Helaas voor Cleander liet Commodus hem wel executeren toen het volk hem de schuld gaf van de stokkende graantoevoer. Een tevreden volk was belangrijker dan een levende vriend.
Commodus was ook graag in de arena te vinden als gladiator. Dat leverde hem volgens Hekster het predikaat ‘krankzinnig’ op. Toch was het niet heel ongebruikelijk dat keizers en senaatsleden soms ook de arena betraden. Commodus bootste graag de daden na van Hercules, de halfgod aan wie hij zich graag spiegelde.
Toch is het moeilijk om te ontkennen dat Commodus aan grootheidswaanzin leed. Hij zag zichzelf niet alleen in de arena als een god, maar ook in het dagelijks leven. Hij noemde bijvoorbeeld alle maanden van het jaar naar zichzelf. Ook de stad Rome heette vanaf het jaar 191 Colonia Lucia Annia Commodiana. Na zijn dood werden deze wijzigingen weer teruggedraaid.
De moord op de keizer
Twee keer werd er een aanslag op zijn leven gepleegd. Eerst door een jonge senator, die tussen 181 en 182 met een dolk op hem afkwam. De aanval werd tegengehouden, maar kwam de band tussen Commodus en de senaat logischerwijs niet ten goede. Op 31 december 192 vond de tweede aanslag plaats. De maîtresse van Commodus diende hem een gif toe. Hij overleefde dit, waarop de atleet Narcissus naar boven werd gestuurd om hem in bad te wurgen, met succes. Commodus werd na zijn dood tot vijand van de staat verklaard.
Na Commodus was Pertinax aan de beurt. Hij was de zoon van een vrijgelatene, niet bepaald een afkomst waar je het destijds mee tot keizer kon schoppen. Hij heeft 87 dagen op de troon gezeten, maar werd vermoord door soldaten van de pretoriaanse garde.
Verder lezen over de leiders van het Romeinse Rijk? Lees ook onze verhalen over keizer Augustus en keizer Tiberius.
