Dat wij met vakantie gaan, is helemaal niet zo vanzelfsprekend als het misschien lijkt. Gedurende het grootste deel van onze geschiedenis werkten we het hele jaar door – en op veel plekken in de wereld is dat nog steeds zo. Om op vakantie te kunnen, heb je vier dingen nodig: welvaart, vrede, infrastructuur en tijd. En dat is lang niet iedereen gegund.

Toerisme in het Romeinse Rijk

Volgens historici waren het de Romeinen die deze vier vereisten het eerst wisten af te vinken. Het woord vakantie is afgeleid van het Latijnse vacare, dat ‘vrij zijn’ betekent. Romeinen waren dus vermoedelijk de eersten die op reis gingen, puur en alleen voor hun plezier.

Zo ging generaal en politicus Lucius Aemilius Paullus Macedonicus (229-160 v.C.) naar Griekenland om daar een rondreis te maken langs de grootste toeristische trekpleisters uit zijn tijd. Hij bezocht Athene en Delphi, Sparta en Olympia, maar zou volgens de beroemde geschiedschrijver Titus Livius niet bijster enthousiast huiswaarts zijn gekeerd: Tot Paullus’ teleurstelling bleken ‘(…) de bezienswaardigheden (…) die zo beroemd zijn geworden door hun reputatie, van horen zeggen mooier te zijn dan in het echt.’

Ook dichter bij huis wisten de Romeinen van wanten. Veel rijke Romeinen bezaten landhuizen op het platteland of aan de kust. Deze villae dienden als toevluchtsoorden weg van de drukte in de stad.

‘Niets dringt er door,’ schreef Gaius Plinius Caecilius Secundus (62-circa 113 n.C.) over zijn eigen villa. ‘Geen stemmen van slaafjes, geen gedruis van de zee, geen geloei van stormen (…). Als ik me terugtrek in dit paviljoen voel ik me zelfs ver van mijn buitenhuis! Ik heb er enorm veel plezier van.’

Interrailen in de achttiende eeuw

Richard Lassels (circa 1603-’68) zou je een vroege reisjournalist kunnen noemen. In zijn boek The Voyage of Italy schrijft hij dat het voor ‘young lords’ van essentieel belang was dat zij door Frankrijk en Italië reisden om zo de politieke, sociale en economische realiteiten van de wereld te doorgronden. Lassels noemde deze vormende reis de ‘Grand Tour’ – en de daaropvolgende twee eeuwen zou elke zichzelf respecterende Europeaan van adel er een maken.

De Grand Tour was een rondreis langs de klassieke monumenten van Europa. De reis werd beschouwd als een belangrijk deel van de opvoeding. Om te voorkomen dat de jonge reizigers zichzelf verloren in buitenissigheden, ging er meestal een mentor mee: een soort reisgids met kennis van zaken. De Grand Tour duurde tussen enkele maanden tot meerdere jaren en voerde meestal van Parijs naar Italië, waar in elk geval Rome, Florence, Venetië en Napels werden aangedaan.

Je zou de Grand Tour dus het interrailen van de achttiende eeuw kunnen noemen – al was het ook hier weer alleen aan de állerrijksten voorbehouden. Zo schreef dichter en essayist Samuel Johnson (1709-’84), die zelf niet bijzonder rijk was: ‘Een man die niet in Italië is geweest, voelt zich altijd minderwaardig, omdat hij niet heeft gezien wat van een man verwacht wordt dat hij ziet.’

Waar komt de zomervakantie vandaan?

En hoe zat dat in de Lage Landen? Lang is gedacht dat de zomervakantie hier werd ingevoerd zodat kinderen hun ouders konden helpen bij de oogst. Enkele jaren geleden is deze mythe echter ontkracht. De zomervakantie – en de vakantie in het algemeen – kwam er om verschillende reden: omdat schoolkinderen beter zouden leren na een periode van rust, omdat het in de zomer simpelweg te warm werd in het klaslokaal, en als een gevolg van de invoering van de achturige werkdag.

Jarenlang streden socialisten en vakbonden voor een betere balans tussen werk en vrije tijd. Zij eisten dat een etmaal werd opgedeeld in ‘acht uur werken, acht uur slapen, acht uur vrij!’ En dat lukte. Toen de achturige werkdag werd ingevoerd (in Nederland in 1919, in België twee jaar later) volgden na de Tweede Wereldoorlog ook de vrije zaterdag, het verlof en het vakantiegeld. Sindsdien is de vakantie haast niet meer weg te denken uit ons leven. Waar ga jij dit jaar naartoe?

Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.