In de westerse wereld is de pyjama tegenwoordig de standaard nachtkleding. Minder bekend is dat de pyjama oorspronkelijk uit Azië afkomstig is en daar als gewone kleding werd gedragen.
De herkomst van de pyjama
De naam van deze combinatie van hemd en broek komt van het Perzische pāy-jāma. Daarmee werd een ruimvallend kledingstuk voor de benen bedoeld, met twee pijpen en zonder gulp of riem.
Leestip: Pronken met pruiken: zo werd de coupe van Lodewijk XIV razend populair
Aanvankelijk verwees de naam pyjama dus alleen naar de broek, een kledingstuk dat ooit door steppenomaden was geïntroduceerd, waarna het door de Perzen werd overgenomen en erg populair werd in Azië.
In India werd een pyjama gezien als kleding voor buitenshuis. Nu nog steeds wordt die daar gedragen in combinatie met een kurta: een wijd overhemd of tuniek zonder kraag met lange mouwen dat tot over de heupen valt en door alle seksen wordt gedragen.
De typische dracht van pyjama met kurta viel op bij Europeanen die in de zeventiende en achttiende eeuw naar India reisden. De Indiase pyjama’s met weinig naden en een losse snit waren gemaakt van zacht katoen of oosterse zijde en verschilden sterk van de veel stijvere en strakke Europese kleding.
Portret in pyjama
Omdat de pyjama’s alleen voor een selecte klasse betaalbaar waren, namen edellieden ze vaak mee terug van hun reizen naar het Oosten om er thuis aan het hof mee te pronken. Sommigen lieten zich er zelfs in portretteren.
Dat deed bijvoorbeeld William Feilding, de eerste graaf van Denbigh. Tijdens een reis in 1631 naar de hoven van Sjah Safi van Perzië en van de Mogolkeizer, verwierf hij een oosterse pyjama.
Na terugkomst in Engeland liet hij Antoon van Dyck, een Vlaamse schilder die destijds erg populair was aan het Engelse hof, zijn portret maken terwijl hij de pyjama droeg. Op het olieverfschilderij draagt de graaf een kurta en een roodgestreepte zijden pyjama.
Interessant detail is dat je onder de kurta de kraag en de mouwen van een overhemd in westerse stijl ziet uitsteken. De kleding is gemaakt van zijde, een stof die de Europeanen niet konden produceren en daarom uit het Oosten moesten importeren.
Naast de graaf staat een Indiase bediende die een wat langere maar even luxueuze kurta en een tulband met motieven draagt.
Vanwege de Britse heerschappij over India in de achttiende en negentiende eeuw raakte oosterse kleding in Europa wijdverbreid. Om het zich thuis gemakkelijk te maken namen de Engelsen ook andere kleding mee, zoals de banyan, een kamerjas die doet denken aan een Japanse kimono. Deze werd over een overhemd en gilet heen gedragen.
Ook Britten die in India woonden zagen het nut van de pyjama en de kurta als vrijetijdskleding voor binnenshuis, omdat ze geschikter waren voor de Indiase hitte dan de klassieke westerse kleding.
Klederdracht voor de nacht
Eind negentiende eeuw werd de pyjama nachtkleding. Lange tijd was het de gewoonte geweest om ’s nachts een of ander lang hemd te dragen, dat meestal was gemaakt van linnen of wol en altijd direct op de huid werd gedragen.
In de achttiende en negentiende eeuw ontstond er speciale nachtkleding: het nachthemd dat door mannen en vrouwen werd gedragen. In de victoriaanse tijd ruilden mannen het nachthemd waarschijnlijk in voor een pyjama, omdat ze die comfortabeler en eleganter vonden. De combinatie van broek en jasje werd aan de Europese smaak aangepast door er bijvoorbeeld een kraag en knopen op te zetten.
Aanvankelijk werd deze luxe kleding gemaakt door gespecialiseerde kleermakers. Maar eind negentiende eeuw kwam in de Verenigde Staten de massaproductie van pyjama’s op gang en raakten deze snel wijdverbreid.
Wie geen kleermaker kon betalen, hoefde niet meer in oude overhemden te slapen of thuis simpele nachthemden te naaien. In een warenhuis kon je eenvoudig een tweedelige pyjama kopen. Na de Eerste Wereldoorlog bereikte deze mode het Europese vasteland.
De pyjama wint de strijd
Het Franse vaktijdschrift Adam-Chemisier schreef in 1933: ‘Na de oorlog hebben [Franse] fabrikanten geprobeerd de Amerikaanse pyjama populair te maken. Natuurlijk moesten die voor een betaalbare prijs op de markt worden gebracht om het grote publiek tegemoet te komen dat niet veel te besteden heeft [...] Maar het concept sloeg meteen aan en elk nieuw seizoen worden er meer verkocht [...] Behalve bij kinderen en sommige ouderwetse mensen, heeft het oude nachthemd niet langer de voorkeur.’
Leestip: Vijf bizarre trends in middeleeuwse kunst
Het tijdschrift benadrukte verder de voordelen van de pyjama die ‘het lichaam de benodigde bewegingsvrijheid geeft tijdens de nachtrust en de waardigheid en het fatsoen bevordert waaraan [door het nachthemd] niet werd voldaan. De pyjama heeft deze balans hersteld.’ Een nachthemd zou het lichaam niet genoeg verhullen wanneer iemand uit bed stapte.
Alleen voor mannen
In het begin was de pyjama alleen een kledingstuk voor mannen, omdat deze mannelijker werd gevonden dan een nachthemd. De introductie van de film, vanaf het begin van de twintigste eeuw een belangrijk medium voor de verspreiding van modetrends, droeg bij aan dit imago van de herenpyjama.
Omdat er een hardnekkige weerstand bestond tegen het dragen van broeken door vrouwen, bleven zij de klassieke nachtjapon dragen. Hierin kwam verandering na de Eerste Wereldoorlog, toen de oude mode van korsetten, lange rokken en grote hoeden werd ingeruild voor een korte, jonge en masculiene kledingstijl.
Doordat vrouwen zich meer gingen bezighouden met beroepen of andere activiteiten die tot dan toe alleen met mannen werden geassocieerd, gingen zij ook regelmatiger broeken dragen.
In de jaren twintig en dertig maakte de pyjama bovendien een comeback als kleding voor overdag in de vorm van een broekpak dat speciaal voor de zomer was ontworpen, de zogeheten strandpyjama.
Leestip: De uitvinding van het toilet: een hygiënisch hoogstandje
De introductie daarvan wordt gelieerd aan de Franse couturier Coco Chanel, die zelf graag dit soort combinaties droeg van een losse broek, vaak bedrukt met fantasierijke ontwerpen in felle kleuren, en een nauwsluitende top.
Het was een passende outfit voor vrouwen die hun recht opeisten om, net als mannen, plezier te maken en in het openbaar een broek te dragen.
Uniseks-mode
In het kader van deze evolutie van de damesmode begonnen ook vrouwen de pyjama als nachtkleding te dragen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had de rantsoenering van grondstoffen tot gevolg dat het ontwerp van pyjama’s praktischer en nuttiger werd. Warme, comfortabelere stoffen zoals katoen of wolmengsels kregen vanaf toen de voorkeur.
Bovendien werd de pyjama in de naoorlogse periode – in het kader van het belang dat aan familiewaarden werd gehecht – gezien als beschaafdere nachtkleding dan het mouwloze nachthemd, dat door het kant, de strikken en het decolleté een erotischere uitstraling had.
Al in de jaren vijftig werd in films en op televisie het beeld verspreid van getrouwde stellen gekleed in dezelfde pyjama, bijvoorbeeld in de destijds populaire Amerikaanse serie I Love Lucy.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
