De Bataven behoren tot de bekendste oude volken die in Nederland hebben geleefd. Hun geschiedenis begon in de Betuwe, waar van de eerste eeuw v.C. tot de derde eeuw n.C. verschillende Germaanse invloeden samenvloeiden.
De Bataven, vermoedelijk een afsplitsing van de Chatten, vestigden zich hier vanwege de strategische ligging. De Rijn fungeerde als noordgrens van het Romeinse Rijk, en zowel de Rijn als de Waal dienden als transportroute een belangrijk doel.
Wie waren de Bataven?
De Bataven waren een relatief kleine stam en spraken een Germaanse taal. Veel van onze kennis over hen danken we aan de Romeinse historicus Tacitus. Hij omschrijft de Bataven als strijdvaardige soldaten, geweldige ruiters en nog betere zwemmers. Volgens Tacitus konden de Bataven de Rijn oversteken zonder hun paarden of wapens te verliezen. Daarbij waren ze ook nog eens ontzettend trouw en loyaal aan de Romeinen.
Doordat ze over specialistische vaardigheden beschikten, werden de Bataven vaak ingeschakeld als auxilia, een hulpleger dat aan de zijde van de Romeinse legioenen vocht. Anders dan bijvoorbeeld de Kelten werden ze een trouwe bondgenoot van de Romeinen.
Leestip: zo veroverden de Romeinen Nederland.
In opstand tegen Romeins gezag
Toch slaagden de Romeinen er niet in om de Bataven aan hun zijde te behouden. De Romeinen deden steeds vaker een beroep op de Bataven, maar verzaakten op hun beurt de gemaakte afspraken na te komen. Onder de Bataven werd de roep om autonomie steeds luider.
Het verzet dat daarop volgde werd aangevoerd door Julius Civilis. Door Tacitus werd hij omschreven als ‘charismatische en slimme leider’. Hoewel hij van Bataafse komaf was, had Civilis als Romeins staatsburger gediend als officier. Toen hij zag hoe de Romeinen hun militaire bondgenoot uitbuitten, besloot hij zich tegen hen te keren.
In 69 n.C. begon de heerschappij van het Romeinse Rijk te wankelen. Tijdens dit turbulente jaar, dat bekend staat als het Vierkeizerjaar, stond Rome onder spanning door constante machtswisselingen. In deze chaos zagen Civilis en de Bataven hun kans schoon: de Bataafse Opstand was een feit.
In korte tijd werden verschillende Romeinse forten langs de Neder-Germaanse Limes verwoest. Zo werden Castra Vetera (Xanten) en Oppidum Batavorum (Nijmegen) door de opstandelingen al snel in de as gelegd. Vastberaden in hun strijd tegen Rome behaalden de Bataven vroege overwinningen, en de Romeinen zagen deze opstand als een ernstige bedreiging. Het tij zou echter snel keren.
Leestip: Hoe de Vikingen zich een weg door Nederland baanden
Nog hetzelfde jaar lukte het de Romeinen om hard terug te slaan, en tegen 70 n.C. was het verzet van de Bataven gebroken. Hoe de Bataafse Opstand precies eindigde, blijft onduidelijk. Tacitus’ verslag stopt namelijk abrupt op het moment dat Civilis zich overgeeft. In latere geschriften werden de Bataven weer beschreven als loyale bondgenoten van Rome.
Het einde van de Bataafse cultuur
Aan het einde van de derde eeuw waren de Bataven niet langer als een afzonderlijke stam of politieke entiteit herkenbaar. In de vierde en vijfde eeuw n.C. kwam de term ‘Batavi’ nog wel voor, maar alleen als militaire eenheid. In het Romeinse leger bestond een Batavi uit ongeveer 500 soldaten.
Hun oorspronkelijke woongebied, de Betuwe, werd ingenomen door een Frankische stam. Het is waarschijnlijk dat de Bataven zich met deze groep hebben vermengd. De Bataafse cultuur en tradities zouden uiteindelijk versmelten met die van andere groepen, zoals vaak gebeurde met volken in die periode.
