Elk jaar nemen miljoenen mensen zich voor om vanaf 1 januari meer te sporten, minder geld uit te geven of vriendelijker te zijn. Het hebben van goede voornemens lijkt misschien echt iets van deze tijd, maar de oorsprong van het ritueel is verrassend oud. Al zo’n 4000 jaar geleden waren er beschavingen die de jaarwisseling beschouwden als een tijd van vernieuwing en reflectie.

Nieuwjaarsfeest in Babylonië

De Babyloniërs waren een van de eerste beschavingen waarvan bekend is dat ze het begin van het nieuwe jaar vierden met festivals en rituelen. ‘Er zijn veel geschreven bronnen over festivals waarmee het begin van het nieuwe jaar werd gevierd in het oude Babylonië, Syrië en andere plekken in Mesopotamië,’ zegt Eckart Frahm, professor talen in het Nabije Oosten aan Yale University (VS).

Deze festivals, vaak gelinkt aan de lente-equinox in maart als het startpunt van het jaar, waren bedoeld om de goden te bedanken voor een goede oogst, zegt Frahm. Dat was een serieuze zaak. Men geloofde dat de rituelen ervoor zorgden dat de goden het volk weer een jaar lang goedgezind waren, terwijl verzuim de goden kwaad zou maken en zo kon leiden tot catastrofale gebeurtenissen.

Grondlegger van goede voornemens?

Tegen het einde van het eerste millennium v.C. zou een Babylonische koning publiekelijk gezworen hebben dat hij in het nieuwe jaar een betere leider zou zijn. Dit was niet alleen een persoonlijke uitspraak, maar ook een openbare verkondiging van verantwoordelijkheid – een ritueel dat later door vele anderen zou worden overgenomen.

Hoewel wetenschappers het er niet helemaal over eens zijn of dit verhaal is gebaseerd op een daadwerkelijke gebeurtenis of werd beïnvloed door onenigheid binnen de priesterlijke klasse, kwam het aan de basis te liggen van goede voornemens zoals we die nu kennen.

Oude Rome: geloften van vernieuwing

Hoewel de Babyloniërs misschien als eersten op het idee kwamen van goede voornemens, waren het de Romeinen die ervoor zorgden dat 1 januari werd beschouwd als het begin van het nieuwe jaar. Net als de Babyloniërs vierden ook de Romeinen hun jaarwisseling met festivals en rituelen, waarin praktische elementen van vernieuwing werden verwerkt. Zo was er in het oude Rome sprake van een ‘bovennatuurlijke lenteschoonmaak’ en maakte men geloften van vernieuwing.

‘Deze tradities waren gericht op een frisse start van het jaar,’ zegt Candida Moss, professor aan de University of Birmingham (VK) gespecialiseerd in de Oudheid en het vroege christendom. ‘Mensen maakten het huis schoon, vulden de voorraadkast, betaalden schulden af en brachten geleende spullen terug naar de rechtmatige eigenaar.’

Voornemens in het christendom

In de Middeleeuwen werd de gewoonte overgenomen door christenen. De jaarwisseling werd voor hen een tijd om stil te staan bij begane zonden en opnieuw trouw te beloven aan het geloof. Middeleeuwse ridders zouden hun eed van ridderlijkheid aan het einde van het jaar vernieuwd hebben met de pauwengeloften, waarbij ze hun handen op een geroosterde pauw legden.

Vervolgens maakte de traditie van goede voornemens de oversteek naar het koloniale Amerika. In dagboeken uit achttiende-eeuws Amerika staan tal van toezeggingen in woorden als ‘ik ben vastberaden om…’, zegt Alexis McCrossen, hoogleraar geschiedenis aan de Southern Methodist University in Dallas (VS). Dit sentiment werd belichaamd door theoloog Jonathan Edwards, die over meerdere jaren maar liefst 70 goede voornemens vastlegde, waaronder ‘nooit slecht te spreken over een ander, tenzij er een specifiek goed doel mee gemoeid is’.

Tegen de negentiende eeuw waren goede voornemens populair tot ver buiten de christelijke sferen. Begin 2024 gaf ruim 40 procent van de Nederlanders en Belgen aan goede voornemens te hebben. De populairste voornemens hebben te maken met het lichaam, zoals meer sporten en gezonder eten.

Hoewel het de meeste mensen niet lukt hun voornemens een jaar lang vol te houden, lijkt deze eeuwenoude traditie springlevend. ‘Het verlangen naar een frisse start is een heel menselijke impuls,’ zegt Moss.

Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!