Als het over grootse historische figuren gaat, is het na verloop van tijd altijd lastig om feit van fictie te onderscheiden. Dat geldt voor Napoleon Bonaparte en Julius Caesar, van wie onomstotelijk is bewezen dat ze hebben bestaan, maar ook voor Bijbelse figuren van wie het bestaansbewijs dunner is, zoals Abraham, Mozes en Jezus.
Volgens historicus en emeritus hoogleraar Nicholas John Higham van de University of Manchester moeten we de middeleeuwse koning Arthur eerder in het laatste dan in het eerste rijtje plaatsen. ‘De meningsverschillen over wie hij was zijn oneindig, waardoor er geen universele consensus is over datums, plaatsen of gebeurtenissen,’ schrijft hij in zijn boek King Arthur Myth-Making and History.
Hoe ontstond het verhaal over koning Arthur?
Het kán zijn dat er ooit een historische Arthur was, waar later legendarische verhalen omheen zijn gevormd. Er is bijvoorbeeld een Welsh gedicht uit de zesde eeuw, Y Gododdin, waarin het optreden van een soldaat wordt vergeleken met dat van Arthur. Volgens sommige historici is dat een aanwijzing dat er ooit zó’n heldhaftige Arthur was, dat iedereen direct wist wie je bedoelde.
Leestip: Middeleeuwse kastelen waren geen sprookjespaleizen. Zo ging het er écht aan toe
De Welshe monnik Nennius beschrijft in zijn boek Historia Brittonum (830) hoe de Saksen in de pan worden gehakt door een oorlogsleider genaamd Arthur. Een koning wordt hij niet genoemd, maar hij wist de Saksen twaalf keer te verslaan. In een van slagen zou hij er maar liefst 960 in een enkele aanval hebben weten te doden.
Aan zulke verhalen was volgens historicus Higham grote behoefte. Het Britse eiland had het op zijn zachtst gezegd niet gemakkelijk: de Saksen plunderden en terroriseerden vanaf de vijfde eeuw het eiland, waar ook al droogte en de pest heersten. Hoe mooi is het dan om te kunnen teruggrijpen op een christelijke strijder die de heidense Saksen buiten de deur houdt? De waarheid doet er dan niet toe.
Koning Arthur en Merlijn de tovenaar
In de twaalfde eeuw introduceert de Britse kroniekschrijver Geoffrey van Monmouth koning Arthur voor het eerst als een historische koning. Hij baseert zich hoogstwaarschijnlijk op eerdere orale tradities en legenden, en mengt feiten met fictie. Het verhaal dat hij creëert, is de basis voor het beeld dat wij nu hebben van koning Arthur.
Zo koppelt Monmouth Merlijn de tovenaar voor het eerst aan koning Arthur, die een soort protegé wordt van de wijze magicus. En het beroemde zwaard Excalibur – dat Arthur in sommige verhalen uit een steen weet te trekken, wat van hem de rechtmatige koning maakt – wordt ook voor het eerst genoemd door Monmouth. Al is het zwaard in zijn verhaal niet magisch, maar simpelweg het beste zwaard dat er is.
Leestip: Zo verliep de religieuze oorlog tussen Karel de Grote en de Saksen
Kasteel Camelot komt uit de koker van de Franse schrijver Chrétien de Troyes (c. 1135-1190), die eind twaalfde eeuw een gedicht schrijft over de ridder Lancelot. De Troyes bedenkt ook de liefdesaffaire van Arthur’s vrouw, Guinevere, met ridder Lancelot. De Ronde Tafel waaraan de ridders in Camelot samenkomen, is een vinding van de Normandische dichter Wace (c. 1100-1175).
Feit of fictie?
De hamvraag blijft natuurlijk: was koning Arthur werkelijk een koning? Volgens historicus Higham ontbreekt hij in vrijwel alle koninklijke genealogieën uit de negende en tiende eeuw. Volgens hem kunnen we het bestaan van Arthur naar het rijk der fabelen verwijzen. Maar wat wél echt is, is het idee van koning Arthur.
Wie dit idee van Arthur meesterlijk wist te gebruiken, was koning Eduard I van Engeland (1239-1307). Hij profileerde zichzelf als een nieuwe koning Arthur, en claimde daarmee dat al zijn veroveringen rechtmatig waren. Hij liet zelfs een eigen Ronde Tafel bouwen in Winchester Castle.
Leestip: Werd er echt zo vaak gemarteld in de Middeleeuwen?
Volgens Higham zeggen de legendes van Arthur vooral veel over de tijdsgeest, niet over de historiciteit van de koning. Iedere schrijver had zo zijn eigen ideeën over leiderschap, liefde en de gebeurtenissen uit het verleden. Arthur was de kapstok waaraan je die ideeën kon ophangen. Zo leeft koning Arthur nog steeds voort, of hij nou bestaan heeft of niet.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
