Voorjaar 1944. De Tweede Wereldoorlog kantelt in het nadeel van Duitsland. Het Oostfront is ingestort, de geallieerden zijn in Noord-Afrika en Italië geland, en het Derde Rijk raakt steeds verder in het nauw. Ook in Duitsland groeit de onrust: het verzet wordt actiever – niet alleen onder burgers, maar ook binnen de aristocratie, de regering en zelfs de Wehrmacht.
Langzaam vormt zich een groep van tientallen hooggeplaatste samenzweerders rondom de Führer: officieren, edellieden en ambtenaren die hun vertrouwen in Hitler hebben verloren. Ze verafschuwen het verloop van de oorlog, zijn grillige leiderschap en de meedogenloze vervolging van Joden en andere bevolkingsgroepen. In de zomer van 1943 sluit ook graaf Claus von Stauffenberg zich bij hen aan.
De katholieke Von Stauffenberg, afkomstig uit een adellijke familie, voelt zich steeds sterker vervreemd van het nationaalsocialisme. Na zijn ervaringen aan het Oostfront, waar hij ziet hoe Duitse soldaten zinloos worden opgeofferd, besluit hij te breken met het regime. Als militair blijft hij de Wehrmacht echter formeel trouw, tot het moment dat hij zelf besluit in actie te komen tegen Hitler.
Hitlers bewind wankelt
Binnen de verzetsgroep worden de opties gewogen: Hitler moet worden uitgeschakeld. Gevangenname of afzetting lijkt te riskant – zijn fanatieke aanhangers zouden in opstand kunnen komen, en een burgeroorlog tussen de SS en de Wehrmacht ligt op de loer. Er blijft volgens de samenzweerders maar één optie over: Hitler moet worden gedood, waarna onmiddellijk een nieuwe regering de macht moet overnemen.
Om dat te laten slagen, moeten ook Heinrich Himmler, de leider van de SS, en Hermann Göring, het hoofd van de Luftwaffe, worden uitgeschakeld. Alleen zo kunnen de SS en de Gestapo geen tegenactie ondernemen.
Maar het is vrijwel onmogelijk om bij Hitler en zijn partner Eva Braun in de buurt te komen. Hij verschijnt zelden in het openbaar en wordt voortdurend omringd door lijfwachten. De kansen keren pas op 1 april 1944, wanneer Claus von Stauffenberg wordt bevorderd tot kolonel en chef-staf bij het Ersatzheer, het Duitse reserveleger. In die functie krijgt hij rechtstreeks toegang tot Hitler. Von Stauffenberg grijpt zijn kans; hij biedt aan zelf de aanslag uit te voeren.
De aanslag in de Wolfsschanze
Het plan is zorgvuldig uitgedacht: tijdens een vergadering met Hitler, Himmler en Göring zal Von Stauffenberg een koffer met explosieven onder de vergadertafel plaatsen en zich daarna terugtrekken. Zodra de bom ontploft, moeten de samenzweerders in Berlijn de macht grijpen. Het Ersatzheer zal daarbij worden ingezet om de SS en de Gestapo uit te schakelen.
Leestip: De wonderwapens waarmee de Nazi's de Tweede Wereldoorlog zouden winnen
Op 20 juli 1944 arriveert Von Stauffenberg rond 10.30 uur bij Hitlers hoofdkwartier, de Wolfsschanze in Oost-Pruisen. In zijn aktetas zitten twee bommen, maar kort na aankomst hoort hij dat de vergadering een halfuur eerder begint dan gepland: Hitler wil niet te laat komen voor een ontmoeting met de afgezette Italiaanse dictator Benito Mussolini.
Door de tijdsdruk lukt het Von Stauffenberg slechts één bom te activeren. De vergadering vindt plaats in een houten barak met grote ramen, wat later cruciaal zal blijken. De kolonel plaatst zijn koffer onder de tafel, vlak bij Hitlers voeten, en verlaat vervolgens de ruimte onder het voorwendsel dat hij ‘even naar Berlijn moet bellen’.
Niet lang daarna klinkt een verwoestende explosie. Terwijl Von Stauffenberg onderweg is naar het vliegveld, ziet hij de zwarte rookkolom opstijgen en gaat hij ervan uit dat Hitler is gedood. In Berlijn meldt hij dat de aanslag is geslaagd. Maar de andere samenzweerders willen zekerheid voordat ze hun coup uitvoeren, en die aarzeling kost hen uiteindelijk kostbare tijd.
Hitler overleeft en slaat terug
In de Wolfsschanze is het stof nog niet neergedaald of de ravage wordt zichtbaar. Vier mannen komen om, maar Hitler – gewond en beduusd – heeft de explosie overleefd. Een samenloop van toevalligheden redde zijn leven: kort na het vertrek van Von Stauffenberg had een officier de koffer verplaatst, verder onder een zware eiken tafel. Die ving de grootste kracht van de explosie op, terwijl de luchtdruk via de ramen kon ontsnappen.
Leestip: De Monuments Men, de kunstdetectives tijdens de Tweede Wereldoorlog
Woedend laat Hitler direct alle telefoonlijnen afsluiten: niemand mag weten wat er is gebeurd. In Berlijn wachten de samenzweerders intussen op bevestiging van zijn dood, die nooit komt. De coup stokt. Binnen enkele uren ontdekt de Gestapo dat de aanslag van binnenuit is beraamd, en al snel valt de verdenking op Von Stauffenberg, die immers vlak voor de explosie was vertrokken.
Nog diezelfde avond worden Von Stauffenberg en zijn naaste medestanders na een schijnproces geëxecuteerd. In de weken en maanden daarna volgen wrede represailles: duizenden verdachten worden gearresteerd, onder wie familieleden van de samenzweerders. Meer dan zevenduizend mensen belanden in de gevangenis of in concentratiekampen. Wat bedoeld was als het begin van een nieuw Duitsland, eindigt in een golf van terreur.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
