In aanwezigheid van joelende toeschouwers word je naar de guillotine geleid. De beul drukt je op je buik, en je hoofd wordt in een houten schot geplaatst. Vanaf dat moment weet je dat er geen ontkomen meer aan is. De beul laat het zware mes, dat op zo’n vier meter hoogte hangt, naar beneden glijden en op je nek vallen. Alles wordt zwart. Het klinkt misschien vreemd, maar het originele doel van de guillotine was een humane en eerlijke dood. Toch hield dit imago niet lang stand.
Het begin van de Franse Revolutie
De guillotine wordt voor het eerst grootschalig gebruikt tijdens een nogal turbulente periode in Frankrijk: de Franse Revolutie. Deze begint op 14 juli 1789 met de bestorming van de Bastille, de gevangenis van Parijs.
De aanleidingen voor revolutie zijn uiteenlopend. Het volk gaat al langer gebukt onder torenhoge voedselprijzen, een sterk verminderde koopkracht en een oneerlijk en ondoorzichtig belastingsysteem, waar vooral de koninklijke familie en een groot deel van de adel van lijkt te profiteren.
Na de bestorming van de Bastille volgen de gebeurtenissen elkaar snel op en er verandert veel in Frankrijk. In 1792 wordt de republiek uitgeroepen en een jaar later verliezen koning Lodewijk XVI en koningin Marie-Antoinette hun hoofd door de guillotine.
Een ‘humane’ en eerlijke executiemethode
Het doel van de guillotine is om executies zo ‘humaan’ en pijnloos mogelijk te laten verlopen – en eerlijker bovendien. Je sociale klasse of gepleegde misdrijf doet er niet meer toe. Criminelen van alle rangen en standen zullen op dezelfde wijze worden onthoofd.
Dit was voor de invoering van de guillotine niet het geval. Alleen de adel en hoge burgerij hadden het ‘geluk’ om snel onthoofd te worden, door onthoofding met een bijl of zwaard. De rest van het volk werd meestal opgehangen.
Leestip: De invoering van de revolutionaire maateenheid: de meter
Overige executiemethoden in Frankrijk waren zeer pijnlijk en wreed. Straatrovers werden geradbraakt, ketters werden levend verbrand, vervalsers werden levend gekookt en wie zich schuldig maakte aan misdaden tegen de staat, werd gevierendeeld. De guillotine moest daar verandering in brengen.
De guillotine maakt overuren
Het idee om de guillotine als gouden standaard te hanteren voor executies, komt van de Franse arts en politicus Joseph-Ignace Guillotin (die overigens niet de uitvinder is). Hij pleitte voor deze humane en voor iedereen gelijke manier van executeren.
De Fransman was opvallend genoeg zelf tegen de doodstraf, maar hoopte dat de guillotine een tussenstap zou zijn naar de afschaffing hiervan. Vanaf 1792 krijgt hij zijn zin en is de guillotine de enige methode waarmee de doodstraf in Frankrijk wordt uitgevoerd.
Lodewijk XVI en Marie-Antoinette zijn niet de eersten, en ook zeker niet de laatsten die kennismaken met het valmes. De jaren 1793 en 1794 staan tegenwoordig te boek als de Terreur: een periode van grootschalige publieke executies, met in de hoofdrol de guillotine.
De schattingen lopen uiteen, maar in deze periode worden ongeveer 300.000 tot 500.000 mensen opgepakt en zo’n 17.000 mensen onthoofd door de guillotine. Nog eens 10.000 Fransen komen om in de cel. Het schrikbewind wordt geleid door Maximilien de Robespierre. Hij opende een klopjacht op iedereen die tegen de revolutie zou zijn. In juli 1794 belandt hij zelf onder het valmes.
De guillotine in Nederland
Tijdens de Franse overheersing staat de guillotine ook een tijdje in Nederland. Napoleon Bonaparte lijft in juni 1810 Nederland in bij het Franse Keizerrijk en voert het Franse strafwetboek in. Twee jaar later staat er een guillotine op de Nieuwmarkt in Amsterdam.
Deze wordt op maandag 15 juni 1812 voor het eerst gebruikt. De 27-jarige Hester Nepping, haar 22-jarige minnaar Gerrit Verkerk en de 25-jarige dienstmeid Adriana van Rijswijk werden schuldig bevonden in een opzienbarende vergiftigingszaak. Ze werden onthoofd onder grote belangstelling van het publiek.
De laatste onthoofding in 1977
De laatste publiekelijke onthoofding met de guillotine in Europa vindt in Frankrijk plaats. Daar wordt in 1939 seriemoordenaar Eugen Wiedmann onthoofd. Pas in 1977 vindt de allerlaatste onthoofding van Frankrijk plaats. Moordenaar Hamida Djandoubi verliest in 1977 achter gesloten deuren zijn hoofd.
De nalatenschap van de guillotine
Hoewel de guillotine bedoeld was om executies humaner en eerlijker te maken – en zelfs als tussenstap naar afschaffing van de doodstraf – groeide het apparaat uit tot een doodsmachine die tijdens de Terreur duizenden mensen het leven ontnam.
Ook de vraag of de guillotine echt pijnloos was, blijft onderwerp van discussie. Sommige artsen vermoeden dat het bewustzijn nog een halve minuut kan aanhouden, terwijl de meesten ervan uitgaan dat het vrijwel onmiddellijk verdwijnt. Hoe het werkelijk voelt, zullen we gelukkig nooit te weten komen.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
