Leonardo da Vinci kwam in 1452 ter wereld in het Italiaanse dorpje Anchiano in de regio Toscane. Gedurende zijn leven ontwikkelde hij zich door zijn brede interesse tot onder meer ingenieur, filosoof, natuurkundige, anatomist, kunstenaar en uitvinder. Deze vakgebieden combineerde hij op originele wijze. “Hij keek op een wetenschappelijke manier naar kunst, maar ging ook op een artistieke manier om met wetenschap”, aldus Michel Hommel, hoofd Publiekszaken bij Teylers Museum. Leonardo wilde de kunst verbeteren door de natuur uitvoerig te bestuderen. Zijn kennis van de natuur is goed terug te zien in zijn schilderijen, waarin hij patronen verwerkt die geïnspireerd zijn op waterstromen en het menselijk lichaam. Door grondig onderzoek weet hij dit tot in de details uit te beelden.
Da Vinci bereidde zich voor op zijn grote werken door het maken van talloze tekeningen. Die laten zien dat hij een kunstenaar was die zich niet alleen bezighield met het uiterlijk, maar vooral ook met menselijke karakters en emoties. Door de relatie tussen het innerlijk en uiterlijk te bestuderen, wist Leonardo verschillende expressies op overtuigende wijze te verwerken in zijn schilderijen. “Hij was geïnspireerd door de fysionomie, de leer die stelt dat de persoonlijkheid van een mens aan zijn uiterlijk kan worden afgelezen,” vertelt Teylers’ hoofdconservator Kunstverzamelingen Michiel Plomp. Zo zou Da Vinci dagenlang door Milaan hebben gezworven, op zoek naar een persoon met een gemene uitdrukking ter inspiratie voor het hoofd van de verrader Judas in Het Laatste Avondmaal.
Monsterlijke hoofden
Leonardo stond lange tijd vooral bekend om zijn ‘groteske hoofden’, die hij zelf visi mostruosi noemde (letterlijk: monsterlijke hoofden).Deze tekeningen van misvormde koppen tonen het tegenovergestelde van de schoonheid die Da Vinci laat zien in het beroemde portret van een beeldschone jonge vrouw, de Mona Lisa. De grote, kromme neuzen, langwerpige kinnen en fronsende wenkbrauwen hebben een komisch effect. Volgens de Italiaanse Renaissancekunstenaar Georgio Vasari baseerde Da Vinci de types in zijn tekeningen op mensen die hij op straat had gezien en gevolgd. Soms maakte hij zelfs grappen om gekke uitdrukkingen uit te lokken. Ook hier is zijn vermogen om een enorm scala aan expressies en karakters weer te geven goed te zien.
Reizende tekeningencollectie
Leonardo liet al zijn tekeningen na aan zijn leerling Francesco Melzi. In de zeventiende eeuw kwam een belangrijk deel daarvan terecht in Engeland, waarschijnlijk door een aankoop van de graaf van Arundel. Ruim 600 schetsen zijn tegenwoordig onder de hoede van Martin Clayton, hoofd van de koninklijke tekeningencollectie in Windsor Castle. “Wat we weten over Leonardo wordt voornamelijk afgeleid uit deze tekeningen. Ze helpen ons om te begrijpen wie hij was,” vertelt Clayton in de Print Room van Windsor Castle, waar ook werken van Holbein en Michelangelo liggen opgeslagen. Zo blijkt bijvoorbeeld uit de schetsen van Da Vinci dat hij linkshandig was. Dit is af te leiden aan de arcering (van linksboven naar rechtsonder). Bovendien bevat de collectie voorbereidende tekeningen waaruit is op te maken door welke andere kunstenaars en disciplines Da Vinci geïnspireerd werd. Windsor Castle bezit zelfs een uniek portret van de Italiaanse kunstenaar, gemaakt door Melzi. Dit geeft een goed inzicht in hoe Leonardo eruitzag, want zelfportretten maakte hij niet.
Teylers Museum stelt dit najaar onder andere bruiklenen uit Windsor Castle voor het eerst in Nederland tentoon. Naast de originele tekeningen van Leonardo da Vinci zijn ook werken van zijn navolgers en tijdgenoten te zien. Het Laatste Avondmaalkan als muurschildering niet reizen, maar is als kopie op ware grootte aanwezig in de tentoonstelling.
