De bedevaart naar Mekka, de hadj, is een van de grootste jaarlijkse bijeenkomsten op aarde, maar door de uitbraak van COVID-19 zullen de meeste moslims de reis niet kunnen maken. Na weken van geruchten – en kort voor het begin van de officiële bedevaart, in juli – maakte Saoedi-Arabië in juni bekend dat het de hadj niet helemaal zal annuleren, maar dat slechts een relatief kleine groep moslims die momenteel in Saoedi-Arabië verblijft de bedevaart kunnen maken.
In normale jaren reizen ruim twee miljoen van de in totaal 1,8 miljard moslims in de wereld af naar Mekka om aan de hadj te voldoen, die als de vijfde en laatste zuil van de islam geldt. Iedere volwassen moslim die het zich financieel kan veroorloven en daartoe fysiek in staat is, is verplicht om tenminste éénmaal in zijn leven de tocht naar Mekka te maken, en voor velen is het de belangrijkste reis van hun leven. Maar experts schatten dat er dit jaar hooguit duizend van de 29 miljoen moslims in Saoedi-Arabië de bedevaart mogen maken.
Tijdens de hadj reizen miljoenen moslims eerst naar de tentenstad Mina, vanwaaruit ze de berg Arafat, de Grote Moskee van Mekka en andere locaties bezoeken. Bij elke tussenstop op de vijf tot zes dagen durende reis ontmoeten ze andere moslims, bidden samen en verrichten rituelen met een diepe symbolische lading. De pelgrims dragen speciale witte gewaden waarin ze in een staat van ihram terechtkomen, waarin het verboden is om bepaalde handelingen te verrichten, zoals het knippen van het haar of de nagels en het hebben van geslachtsverkeer.
Hoewel meerdere landen hun burgers dit jaar al hadden verboden om aan de hadj deel te nemen, is het nieuws toch pijnlijk, omdat de kracht van de bedevaart is gelegen in het feit dat het een voor de wereldwijde gemeenschap van moslims een gelegenheid is om bijeen te komen, zegt Omid Safi, professor islamstudies aan de Duke University. “De hadj is meer dan alleen maar een religieus ritueel,” zegt hij. “In het beste geval is het een symbool van het radicale gelijkheidsdenken van de islamitische idealen. Er worden ideeën en goederen uitgewisseld, en ook mystieke ervaringen.”
Oorlog, honger en ziekten
Hoewel het de eerste keer is dat Saoedi-Arabië, dat sinds de vorming van dit koninkrijk in 1932 als bewaker van Mekka wordt gezien, zijn deuren heeft gesloten voor moslims van buiten, is het zeker niet de eerste hadj die is verstoord: nadat de eerste officiële hadj in het jaar 632 na Chr. onder leiding van de profeet Mohammed plaatsvond, is de bedevaart geregeld verstoord door “oorlogen, hongersnoden, ziekten en politieke onrust,” aldus Safi.
Volgens historici van de King Abdulaziz Foundation for Research and Archives is de hadj sinds het jaar 930 tenminste veertig keer onderbroken. In dat jaar plunderden leden van de sjiitische sekte van de Karmaten de stad Mekka en slachtten er 30.000 pelgrims af. De Karmaten stalen ook een van de kostbaarste relieken van de islam, waarvoor ze een enorm losgeld vroegen: de Zwarte Steen uit de Kaäba. De hadj werd gedurende tien jaar geannuleerd, totdat de steen weer naar Mekka was teruggebracht.
Ook epidemieën hebben de bedevaart in het verleden parten gespeeld. In de negentiende eeuw stierven vele tienduizenden pelgrims aan de cholera; alleen al in 1821 overleden er 20.000 aan de ziekte en in 1865 brachten pelgrims uit de Gangesdelta de ziekte opnieuw naar Mekka, waar hij zich onder pelgrims uit andere landen verspreidde en uiteindelijk in de hele wereld 200.000 slachtoffers eiste. In de recente geschiedenis hebben politieke onlusten en diplomatieke problemen moslims geregeld verhinderd om naar Mekka te reizen.
Zware financiële strop
Naast religieuze gevolgen heeft de beperkte hadj van 2020 ook grote economische consequenties. Hoewel de bedevaart door moslims uit zeer diverse sociaal-economische lagen van de bevolking wordt ondernomen, kunnen de kosten voor voedsel, visums en overnachtingen gedurende het meerdaagse ritueel in de duizenden of zelfs tienduizenden euro’s per persoon lopen. Veel moslims sparen hun hele leven voor de hadj. “Restaurants, reisbureaus, luchtvaartmaatschappijen en mobiele providers verdienen allemaal heel veel geld tijdens de hadj,” zegt Ahmed Maher van de Arabic Service van de BBC, “en de Saoedische regering profiteert daar op haar beurt van, in de vorm van belastingen.”
Volgens Reuters leveren de hadj en andere bedevaarten die gedurende het jaar naar Mekka worden ondernomen en die tezamen de oemrah worden genoemd, de Saoedische schatkist zo’n twaalf miljard dollar per jaar op –los van de aardolieopbrengsten ongeveer een vijfde van het bbp van het land.
“Deze beslissing is uitzonderlijk nieuws,” zegt Simon Henderson, expert in Saoedische zaken aan het Washington Institute for Near East Policy. “Dit zal plaatselijke economieën zwaar treffen.”
Hoewel Saoedi-Arabië een landelijk uitgaansverbod op 21 juni heeft opgeheven, kampt het land nog steeds met de verbreiding van het coronavirus; tot nu toe zijn ruim 150.000 mensen in Saoedi-Arabië besmet geraakt en 1400 mensen aan het virus overleden. De strikte beperking van de hadj zal ongetwijfeld veel levens redden, maar het is ook een ingrijpende verstoring van het dagelijks leven, in een land dat trots is op zijn rol als organisator van een van ’s werelds grootste religieuze bijeenkomsten en daar economisch wel bij vaart. Een van de slachtoffers van de maatregel zal de naburige stad Djedda zijn, waar de meeste pelgrims uit het buitenland arriveren om aan hun bedevaart in Saoedi-Arabië te beginnen. “Van oudsher berust de welvaart van Djedda op het verzorgen van de hadj-pelgrims,” zegt Henderson. “Ditmaal zal de stad dat niet kunnen doen.” En dat geldt ook voor de heerser van Saoedi-Arabië, koning Salman, die wordt gezien als de bewaker van de heilige steden Mekka en Medina, en voor de Saoediërs zelf.
“Het is het verstandigste wat je kunt doen, maar het is een zware schok voor de Saoedische trots,” zegt Henderson. “Een schok voor het systeem.”
Dit artikel werd oorspronkelijk op 23 juni 2020 in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
