Eeuwenoud Inca-offer ontdekt in heilig meer

Het Titicacameer nam in het oude Incarijk in de Andes een heilige plek in. Het rijk besloeg in zijn hoogtijdagen begin zestiende eeuw een gebied van het huidige Colombia tot aan Chili. Op Isla del Sol (eiland van de zon) in het zuidelijke deel van het meer in Bolivia bouwden de Inca’s meer dan tachtig tempels en andere bouwwerken voor allerlei rituelen. Volgens hun ontstaansmythe was hun zonnegod er geboren en waren hun oervoorouders daar uit een rots ontsproten. Onder begeleiding van vurige gebeden lieten ze offergaven in het omliggende water zakken.

Een nieuwe ontdekking, die op 4 augustus is gepubliceerd in het tijdschrift Antiquity, biedt nieuw inzicht in het geloofssysteem van de Inca’s. Dat draaide waarschijnlijk niet alleen om politiek, smeekbedes voor vruchtbaarheid en de godin Mama Cocha (de zeemoeder), maar omvatte ook bloedige offers die het water van een van ’s werelds grootste meren vertroebelden.

Tijdens een onderwateronderzoek in het meer, dat zich over Bolivia en Peru uitstrekt, vond een internationaal team van archeologen op een rif op ruim vijf meter onder het wateroppervlak een offerdoos van andesiet, een lokaal vulkanisch gesteente. De doos is ongeveer 35,5 bij 16,5 centimeter en heeft een holle ruimte die met een ronde, stenen stop was afgesloten. Sinds de doos meer dan vijf eeuwen geleden werd neergelaten, is deze niet aangeraakt.

De offerdoos is gemaakt van lokaal vulkanisch gesteente en verzegeld met een ronde, stenen stop. In tegenstelling tot eerdere ontdekkingen was deze offergave intact en zat deze vast in het sediment. Dat wijst erop dat de doos niet is verplaatst sinds deze vijfhonderd jaar geleden in het meer werd neergelaten.

De offerdoos bevatte een miniatuurlama gemaakt van een koraalkleurige schelp en een kleine gouden armband. In een vroeg Spaans verslag staat dat de offerdozen ook het bloed van geofferde kinderen of dieren bevatte.

In de doos troffen de wetenschappers een kleine cilinder van goud aan en een beeldje van een lama, gemaakt van de koraalkleurige schaal van de Spondylus, een stekeloester die zeldzaam en waardevol was. De archeologen vermoeden dat de cilinder een miniatuurreplica van een chipanais. Dit is een soort armband die Inca-edelen om hun rechteronderarm droegen. De lama vertegenwoordigt het sterke lastdier van de Inca’s.

Kostbare offerandes met meerdere betekenissen

Het was niet voor het eerst dat in het meer een dergelijke ontdekking werd gedaan. Geruchten over verzonken schatten lokten Spaanse veroveraars naar Titicaca. Een verslag uit 1541 vermeldt dat tien mannen tijdens een zoektocht naar de schatten zijn verdronken. Eeuwen later hebben duikers, onder wie de beroemde zeeonderzoeker Jacques Cousteau, sinds de jaren 1950 het water afgespeurd.

Tijdens verschillende expedities zijn op een ander rif meer dan twee dozijn stenen kisten van verschillende vormen gevonden. In slechts vier daarvan is de inhoud geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven. De offergaven bestonden uit beeldjes van mensen, mannen en vrouwen, en lama’s. Ze waren gemaakt van zeldzame en waardevolle materialen, zoals zilver, goud en Spondylusschelpen. In een van de dozen werden kleine, gouden tupu’saangetroffen. Dit zijn spelden waarmee de Incasjaals werden vastgemaakt. Dit lijkt erop te wijzen dat de mensfiguurtjes oorspronkelijk waren gekleed in traditionele, felgekleurde kleding die is vergaan doordat water de holte binnendrong.

In een e-mail schrijft Christophe Delaere, medeauteur van het artikel, dat de offerandes verschillende doelen dienden, variërend van grote politieke verklaringen tot eenvoudige landbouwverzoeken. Delaere is de wetenschappelijk directeur van de onderwaterarcheologieprojecten van de Université Libre de Bruxelles bij het Titicacameer.

Aan boord van een onderzoeksschip op het Titicacameer delen projectdirecteur Christophe Delaere en andere teamleden hun ontdekking met archeoloog Johan Reinhard.

De eerbied van de Inca’s voor het meer werd waarschijnlijk beïnvloed door de tradities van de mensen die er voor hen woonden, de Tiwanaku. Van deze pre-Spaanse beschaving wordt aangenomen dat ze van ongeveer tweehonderd v.Chr. tot duizend n.Chr. in het huidige Bolivia, Peru en Chili leefde.

“Ik vermoed dat de Inca’s maar op een beperkt aantal plaatsen offers brachten en dat gebeurde om redenen die al bestonden vóór hun bezetting,” schrijft National Geographic Explorer Johan Reinhard, een archeoloog gespecialiseerd in pre-Spaanse heilige landschappen, in een e-mail. “De Inca’s brachten offers op plaatsen die al in de geloofsovertuigingen van mensen bestonden voordat ze zich bij het Titicacameer vestigden.”

De offers waren mogelijk gekoppeld aan een cultus van de voorouders van de Inca’s en aan pelgrimsceremonies die plaatsvonden op het eiland van de zon. Door de plek het middelpunt van hun ontstaansmythe te maken en er rituelen uit te voeren, maakten de Inca’s duidelijk dat het hun rijk was.

“De ceremoniële offers in het meer waren zowel symbolische als politieke daden. Aan de hand van rituelen werd de Incabezetting van deze heilige plek gelegitimeerd.” Dat schrijven Delaere en zijn medeauteur José M. Capriles, archeoloog aan Penn State, in hun artikel.

Goud en bloed

Maar de archeologen denken ook dat de cilinder van goud mogelijk aan de lama heeft vastgezeten als knipoog naar het feit dat de Inca’s hun rijk halverwege de veertiende eeuw naar dit goudrijke gebied hebben uitgebreid. “De religieuze tradities van de Inca’s hielden altijd verband met politiek en economie,” zegt Reinhard, die geen deel uitmaakte van het ontdekkingsteam. “Ze waren onlosmakelijk met elkaar verbonden.”

Het is ook heel goed mogelijk dat de nieuw ontdekte en andere offerandes werden gebracht om vruchtbaarheid voor lama- en alpacakuddes af te smeken. Volgens de Incamythologie zijn deze dieren afkomstig uit meren. De Inca’s baden wellicht ook voor vruchtbaar land en overvloedige oogsten. De Spondylusschelpen zijn afkomstig uit wateren voor de kust van Ecuador op ongeveer tweeduizend kilometer afstand. Ze werden gebruikt in rituelen waarbij om regen werd gevraagd, omdat ze werden geassocieerd met de oceaan en met de godin Mama Cocha, de watermoeder. Van beide werd gedacht dat ze aan het Titicacameer waren verbonden.

Volgens de zeventiende-eeuwse Spaanse geestelijke Alonso Ramos Gavilán, die een monografie schreef over de Incarituelen bij het meer, vormden de offers wolken van bloed in het meer. Soms werd een kind of een dier geofferd om de goden gunstig te stemmen. Het bloed van een slachtoffer werd vervolgens in de offerholte van een doos gegoten, die daarna werd verzegeld. Terwijl de doos met touwen in het meer werd neergelaten, sijpelde water in de holte. Daar vermengde het zich met het bloed, waarna het weer in het meer stroomde. Het omringende water kleurde hierdoor rood.

De onlangs ontdekte doos heeft openingen waarvan archeologen denken dat hier touwen door konden om de doos vanaf een boot te laten zakken. Zat in deze doos ook bloed? Dat valt nu niet meer te zeggen, aangezien elk spoor allang is weggespoeld. Maar het is heel goed mogelijk dat bloed, net als de smeekbeden van een rijk, inderdaad een onderdeel was van het grimmige ritueel waarbij dit offer naar de bodem van het meer werd gezonden.

Wetenschappers gaan door met het uitkammen van de uitgestrekte diepten van het Titicacameer, dat een oppervlakte van ruim 8300 vierkante kilometer heeft. Ze zullen dan ook zeker meer bewijzen verzamelen van de vreemde en mysterieuze rituelen van de Inca’s.

“Er wordt tegenwoordig vaak aangenomen dat de hele planeet is verkend, maar zeventig procent is bedekt met water,” zegt Delaere. “De onderwaterwereld is nauwelijks verkend en biedt oneindig veel mogelijkheden voor onderzoek en ontdekking.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com