Het grootste koraalrif ter wereld – ter grootte van de helft van Frankrijk, waarin 1500 vissoorten leven – wordt voor de tweede keer in een jaar bedreigd door warm water. En de tijd begint te dringen.

Het Great Barrier Reef bij Australië is opnieuw op grote schaal aan het verbleken. Het is voor zover bekend de eerste keer dat dit fenomeen zich in twee opeenvolgende kalenderjaren voordoet, aldus de wetenschappers van het koraalrifprogramma van de Australian Research Council (een onderzoeksraad van de Australische overheid) aan de James Cook University. De wetenschappers maakten zondag de resultaten bekend van recent onderzoek naar het rif vanuit de lucht.

Vorig jaar droeg een krachtige El Niño, een natuurverschijnsel dat zich van tijd tot tijd voordoet en waarbij het water in de Grote Oceaan opwarmt, nog bij aan het opbleken van het koraal. Maar dit jaar doet de schade zich zonder die invloed voor.

“De gegevens doen echt het ergste vrezen”, zegt Robert Richmond, expert op het gebied van koraalriffen en directeur van het Kewalo Marine Laboratory van de University van Hawaï. “Dit soort verblekingen worden steeds ernstiger, de periodes waarin het gebeurt houden langer aan en volgen elkaar steeds sneller op. Dit heeft ongetwijfeld te maken met klimaatverandering”.

Het verhongeren van het rif

Het verbleken komt vooral voor wanneer vervuiling, een overdaad aan zonlicht of ongebruikelijk warm water ervoor zorgt dat het koraal symbiotische algen afstoot. Hierdoor wordt het koraal wit. Dit proces is niet direct levensbedreigend voor het koraal. Als de omstandigheden verbeteren, bijvoorbeeld als het water weer afkoelt, kunnen veel koralen opnieuw worden gekoloniseerd door algen en zich weer herstellen.

Maar zonder de algen, die de belangrijkste bron van voedsel zijn, worden de koralen zwakker en vatbaarder voor ziekten. Als de omstandigheden niet snel genoeg verbeteren, sterven ze af.

Volgens Terry Hughes, directeur van het koraalrifprogramma van de James Cook University, is het probleem dat het verbleken zich nu zo vaak en extreem voordoet bij Australië dat het koraal ‘nul kans’ krijgt voor herstel. Dat zorgt voor een wezenlijke verandering van het Great Barrier Reef (GBR).

“Het duurt minstens tien jaar voordat de snelst groeiende koraalsoorten fatsoenlijk zijn hersteld. Voor de trager groeiende soorten duurt dat nog veel langer,” laat hij per mail weten. “Gezien het feit dat het nu in minder dan twintig jaar tot vier keer toe is voorgekomen dat het koraal op grote schaal verbleekt (in 1998, 2002, 2016 en 2017), zien we nu al een snelle afname van koralen en een verandering in de mix van soorten”.

Het verbleken van vorig jaar was veruit de ernstigste vorm die ooit werd geregistreerd. Het trof het noordelijke deel van het rif, waar gemiddeld 67 procent van het koraal afstierf in niet aaneengesloten gebieden verspreid over ruim 800 kilometer ten noorden van Cairns in Australië. Die schade ontstond in minder dan een jaar.

Dit jaar voerden Hughes en zijn collega James Kerry weer een serie onderzoeken uit vanuit de lucht. Ze vlogen ruim achtduizend kilometer terwijl de zomer op het zuidelijk halfrond op zijn einde liep en de watertemperaturen – en het verbleken – een hoogtepunt bereikten. Zij, en andere wetenschappers, schrokken van hun bevindingen. Het verbleken is dit jaar vooral opgetreden in het middelste deel, dat vorig jaar gespaard was gebleven. Daardoor was de bestaande schade nog eens met zo’n 650 kilometer uitgebreid.

“Koralen zijn veerkrachtig,” aldus Richmond. “Als ze de kans krijgen, kunnen ze gewoon weer terugkomen. Maar het zit gewoon helemaal niet mee, op het moment, en het probleem wordt steeds groter”.

Een wereldwijd probleem

Het probleem beperkt zich nu niet meer tot Australië, omdat koralen wereldwijd onder druk staan. En dat brengt risico's met zich mee voor honderden miljoenen mensen. Een kwart van alle vissen leeft in koralen. Volgens schattingen zijn meer dan 500 miljoen mensen voor hun eiwitten bijna volledig afhankelijk van zeedieren. Daarnaast bieden riffen kustgebieden bescherming tegen schade door stormen.

Afgelopen jaar en 2015 waren, sinds dit wordt gemeten, de twee warmste jaren ooit. De temperatuur van de oceaan loopt op door de uitstoot van broeikasgassen die ontstaan door het verbranden van fossiele brandstoffen. Daardoor is klimaatverandering veruit de belangrijkste oorzaak van het verbleken van het koraal. En dan is de luchttemperatuur nu nog maar met gemiddeld 1 graad Celsius toegenomen sinds het begin van de industriële revolutie.

Klimaatwetenschappers stellen dat, zelfs als de wereld zich razendsnel aanpast om verdere opwarming tegen te gaan, het heel lastig wordt om de temperatuurstijging tot minder dan 2 graden Celsius te beperken. Dit doel werd in december 2015 vastgesteld toen 195 landen en de Europese Unie het klimaatakkoord van Parijs ondertekenden. Toch zijn veel wetenschappers bang dat de werelds koraalriffen niet zijn opgewassen tegen zelfs die beperkte opwarming.

Volgens Richmond zijn de volgende stappen duidelijk: de wereld moet snel een begin maken met het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen en intussen ook de minder acute bedreigingen voor het koraal aanpakken, zoals sedimentatie en overbevissing. Daardoor zou de algehele conditie van de koralen beter worden.

Maar het is nog onduidelijk in hoeverre de wereld echt iets voor het koraal wil doen.

Afgelopen zomer, tijdens een bijeenkomst van meer dan 2000 koraalwetenschappers in Hawaï, verzamelden onderzoekers handtekeningen voor een brief naar de premier van Australië, een van de belangrijkste exporteurs van kolen, om meer te doen aan de bestrijding van CO2-uitstoot. Maar intussen is president Donald Trump in de Verenigde Staten alweer bezig om de maatregelen terug te draaien die zijn voorganger nam om de uitstoot van op kolen gestookte energiecentrales, die een groot deel van de broeikasgassen veroorzaken, te verminderen.

“We zijn niet zomaar een stelletje koraalknuffelaars,” zegt Richmond over zichzelf en zijn collega’s. “Wat goed is voor koralen, is ook goed voor de mensheid. De meeste landen snappen dat.”

Volgens Hughes, de hoofdauteur van een groot onderzoek afgelopen maand waarin werd opgeroepen tot directe actie om de schade aan koralen wereldwijd te beperken, zijn de problemen ernstig, maar is het nog niet te laat.

“Als we nu in actie komen, behouden we de riffen,” stelt hij. “Maar hoe sneller we iets doen, hoe beter.”

Wetenschappers van de Amerikaanse overheid leken zijn standpunt te willen onderstrepen toen zij onlangs een nieuwe waarschuwing deden uitgaan: Er bestaat een redelijke kans dat El Niño aan het eind van 2017 weer terugkeert. Daardoor zou de watertemperatuur nog verder oplopen.