Aan het einde van de negentiende eeuw wordt aan de kade van de Seine het lichaam van een jong meisje uit het water gehaald. In het Parijs van die tijd is het niet ongewoon dat er lichamen in de rivier werden gevonden, maar één detail maakte haar anders dan de rest: haar mysterieuze glimlach. Die kalme gelaatsuitdrukking zorgt ervoor dat de onbekende vrouw zou uitgroeien tot een van de raadselachtigste iconen van de stad.
Vondst en eerste onderzoek
Volgens de meeste bronnen werd het lichaam van de vrouw eind jaren 1880 gevonden, drijvend in de Seine vlak bij het Louvre. Haar leeftijd was moeilijk vast te stellen, maar waarschijnlijk was ze niet ouder dan twintig jaar.
Op haar lichaam waren geen sporen van geweld te zien, waardoor de politie niet uitging van een misdrijf. Zelfmoord leek de waarschijnlijkste verklaring. Bij het onderzoek in het mortuarium viel de patholoog vooral haar gelaatsuitdrukking op. Hij was zo getroffen door de kalmte en schoonheid van de onbekende vrouw dat hij besloot een dodenmasker van haar gezicht te laten maken.
Dodenmaskers, gipsen afdrukken van het gezicht van een overledene, waren in die tijd heel gebruikelijk. Veel beroemde figuren kregen zo’n masker, zoals Beethoven of Napoleon. Bij onbekende burgers kwam dit minder vaak voor, maar in dit geval stond de patholoog erop dat er een masker werd gemaakt.
Waarschijnlijk nam hij zelf een afdruk mee naar huis. Ook de maskermaker hield een kopie achter in zijn winkel, vermoedelijk als voorbeeld van zijn werk. Al snel trok het gezicht van de jonge vrouw de aandacht van bezoekers, en die belangstelling groeide uit tot een kleine rage. Binnen korte tijd verspreidden talloze kopieën zich door heel Parijs.
Een muze voor kunstenaars
Door die brede verspreiding kwam het masker ook in artistieke kringen terecht. Franse kunstenaars raakten gefascineerd door haar mysterieuze glimlach, en al snel werd de onbekende vrouw een soort muze binnen de Parijse kunstscene. De schrijver Albert Camus vergeleek haar glimlach zelfs met die van de Mona Lisa. Net als bij het werk van Da Vinci gingen kijkers hun eigen verhaal achter die uitdrukking invullen.
Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!
Ook buiten Frankrijk groeide de bekendheid van de onbekende vrouw uit de Seine. Schrijvers, onder wie de Oostenrijker Rainer Maria Rilke, verwerkten haar gezicht in hun werk. Ook de Nederlandse kunstenares Lucie van Dam van Isselt maakte een schilderij, getiteld L’Inconnue de la Seine, waarin het masker centraal stond.
Feit of fictie?
De herkomst van het masker is tot op de dag van vandaag onderwerp van discussie. Zo beweerde de Franse schilder Georges Villa dat de afdruk helemaal niet afkomstig was van een meisje dat uit de Seine was gehaald, maar van een jong model dat in 1875 was gestorven aan tuberculose.
Leestip: Hoe kinderontvoeringen in 1750 voor een burgeropstand zorgden in Parijs
Andere verhalen wijzen juist op de dochter van een Duitse maskerfabrikant als mogelijke oorsprong van het gezicht. Omdat historische documenten over de vondst van het lichaam ontbreken, is de identiteit van het meisje tot op de dag van vandaag niet met zekerheid vast te stellen.
Een onverwachts tweede leven
Hoewel de populariteit van het masker aan het begin van de twintigste eeuw langzaam afnam, kreeg haar verhaal in de jaren vijftig een onverwachte wending. De Noorse poppenmaker Åsmund Laerdal zocht in die periode naar een geschikt gezicht voor zijn nieuwe reanimatiepop: een hulpmiddel waarmee mensen mond-op-mondbeademing konden oefenen.
Leestip: De Leidse gifmoorden van Goeie Mie: Nederlands grootste seriemoordenares
Laerdal raakte tijdens zijn zoektocht gefascineerd door het dodenmasker. In de eerste plaats omdat hij op zoek was naar een vriendelijk, onschuldig gezicht. Daarnaast wilde hij geen mannelijk gezicht gebruiken, uit vrees dat dit mannelijke cursisten zou afschrikken.
Die keuze resulteerde uiteindelijk in de reanimatiepop Resusci Anne, die vanaf 1960 wereldwijd de standaard werd voor reanimatietraining. Tot op de dag van vandaag wordt deze trainingspop gebruikt bij cursussen. Naar schatting hebben inmiddels honderden miljoenen mensen reanimatietechnieken aangeleerd met behulp van deze pop, wat haar de bijnaam de ‘meest gekuste vrouw ter wereld’ opleverde.
De keerzijde van Resusci Anne
De uitvinding van Laerdal, die indirect heeft bijgedragen aan het redden van ontelbare levens, wordt breed geprezen. Maar over het ontwerp bestaat ook veel kritiek. Want hoe verantwoord is het dat het gezicht van een meisje, waarschijnlijk niet ouder dan een tiener, zonder enige vorm van toestemming is afgenomen en wereldwijd is gereproduceerd?
Tegenwoordig leeft steeds sterker het idee dat de artistieke verbeeldingen en talloze kopieën van haar glimlach hebben bijgedragen aan een geromantiseerd beeld van haar verhaal. Daardoor wordt gemakkelijk vergeten hoe tragisch haar verhaal geweest kan zijn.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
