Eind oktober werd het vulkaanstelsel van Bárðarbunga op IJsland getroffen door een reeks van vier zware aardschokken met een kracht van 3,9, 3,2, 4,7 en 4,7 op de schaal van Richter. De schokken verraden dat zich in de magmakamer onder de vulkaan druk opbouwt. “De druk in het systeem stijgt, dat staat vast,” zegt Sara Barsotti, coördinator vulkanische dreigingen van de IJslandse Meteorologische Dienst. Deze situatie zal uiteindelijk tot een uitbarsting leiden, maar volgens Barsotti is het moeilijk te voorspellen wanneer dat zal gebeuren of hoe groot de uitbarsting zal zijn.
Mocht de vulkaan uitbarsten, dan kan dat bijzonder gevaarlijk zijn omdat hij gedeeltelijk onder de Vatnajökull ligt, de grootste ijskap van Europa. Vulkanen die onder ijslagen uitbarsten, kunnen zeer explosief zijn en enorme hoeveelheden fijne as uitstoten. Toen de vulkaan Eyjafjallajökull in 2010 op IJsland tot uitbarsting kwam, werd het vliegverkeer in de hele wereld door de aswolken verstoord.
Aardbevingen treden op wanneer schokgolven zich door vaste materie bewegen, zegt Ben Edwards, professor in de geologie aan het Dickinson College in Pennsylvania. Maar ze betekenen niet automatisch dat een vulkaan op korte termijn zal uitbarsten. De 2009 meter hoge Bárðarbunga ligt in het Nationale Park Vatnajökull en is een van de grootste en actiefste vulkanen van IJsland.
“Wanneer de vulkaan eenmaal tot uitbarsting komt, kunnen we hem beter volgen dan wanneer hij niets doet,” zegt Edwards. “Je zit eigenlijk te wachten tot de natuur doet wat ze moet doen.”
Actieve geschiedenis
Hoewel de afgelegen locatie van de Bárðarbunga op IJsland de gevolgen van een uitbarsting minder dreigend doet lijken, zal zo’n eruptie tot ver buiten het eiland merkbaar zijn. De vorige uitbarsting van de vulkaan, die van augustus 2014 tot februari 2015 duurde, was de grootste die het land in twee eeuwen had meegemaakt en vervuilde de lucht boven heel West-Europa.
Een uitbarsting van de Bárðarbunga zou verschillende gevolgen kunnen hebben, afhankelijk van de locatie ervan binnen in dit vulkaanstelsel, waarvan een derde is bedekt met ijslagen, aldus Barsotti. Uitbarstingen onder het ijs kunnen explosies veroorzaken doordat grote hoeveelheden ijs in stoom veranderen; wanneer magma met deze stoom in aanraking komt, ontstaat er een explosie van fijne asdeeltjes die hoog de atmosfeer in worden geblazen. Ook kan de lava van de uitbarsting het ijs doen smelten en zware overstromingen veroorzaken, zoals dat ook bij de uitbarsting van de Eyjafjallajökull gebeurde.
Wanneer zou de vulkaan kunnen uitbarsten? Volgens Barsotti is die ‘hamvraag’ moeilijk te beantwoorden, maar de IJslandse Meteorologische Dienst houdt de situatie in de gaten. Volgens de Catalogus van IJslandse Vulkanen komt dit stelsel gemiddeld elke vijftig jaar tot uitbarsting en vond de laatste eruptie in 2014 plaats.
Actualiteit
De Bárðarbunga is niet de enige vulkaan die onder het ijs rommelt. Geofysicus Páll Einarsson van de Universiteit van IJsland verklaarde in februari 2017 tegenover de Iceland Monitor dat vier van de vele vulkanen op het eiland toenemende activiteit vertoonden en zich opmaakten voor een uitbarsting. De andere drie zijn de Katla, de Hekla en de Grímsvötn. Een van deze vulkanen, de Katla, wordt als de gevaarlijkste beschouwd.
Wanneer een vulkaan tot uitbarsting komt, is de lava nog het minste probleem voor de omwonenden, zegt Edwards. Veel gevaarlijker is de as die de atmosfeer in wordt geblazen, zoals vliegreizigers in 2010 bij de uitbarsting van de Eyjafjallajökull ondervonden. In 1783 werden bij een uitbarsting van de Laki delen van Europa met giftige as bedekt; de eruptie verstoorde het wereldwijde klimaat gedurende meerdere jaren.
Als een land dat pal op de Midden-Atlantische Rug ligt, is IJsland het een en ander gewend. Toen de vulkaan Eldfell in 1973 tot uitbarsting kwam, wist men binnen één dag vijfduizend inwoners veilig van het eiland te evacueren. Die uitbarsting duurde een halfjaar, waarna de meeste inwoners uiteindelijk weer konden terugkeren.
“IJsland is er klaar voor,” zegt Edwards. “De IJslanders zijn goed voorbereid.”
