Lees meer over een optimistische vooruitblik op de aarde in 2070 in de speciale Earth Day editie van National Geographic Magazine.
Vóór Greta had je Severn.
Hun foto’s worden vaak naast elkaar afgebeeld, want beiden spelen een rol in een langlopend proces waarin jongeren volwassenen aansporen klimaatverandering krachtig te bestrijden. De Zweedse tiener Greta Thunberg neemt die rol nu voor haar rekening. Severn Cullis-Suzuki, dochter van een milieuwetenschapper in Vancouver, was de eerste.
In 1992 reisde Severn, ze was toen twaalf, met drie andere jeugdactivisten af naar de VN-klimaatconferentie in Rio de Janeiro. Het wetenschappelijk onderzoek naar de opwarming van de aarde stond destijds nog in de kinderschoenen. Vier jaar eerder had de VN al wel het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) opgericht, een autoriteit op het gebied van klimaatwetenschap. Dat een kind wereldleiders de les kwam lezen, was ongekend.
Severn staat bekend als ‘het meisje dat de wereld zes minuten lang stil kreeg’. Later zouden meer jeugdactivisten hun onbehagen en zorgen over de toekomst in heldere, onbedekte termen uiten. ‘Jullie kunnen zo niet doorgaan,’ hield Severn de afgevaardigden voor. ‘Mijn toekomst staat op het spel, en dat is heel wat anders dan het verliezen van verkiezingen of een paar procentpunten op de beurs.’
Toen Greta in september vorig jaar vinnig uithaalde tijdens de klimaattop van de VN in New York, waren de overeenkomsten duidelijk aanwezig. Je zou nu kunnen concluderen dat de mensheid in de tussenliggende 27 jaar niets heeft ondernomen om de doemscenario’s af te wenden.
Toch is er veel veranderd, en het ziet ernaar uit dat we eindelijk stappen gaan zetten. Dertig jaar geleden leidden natuurrampen niet tot grote bezorgdheid, maar nu ze elkaar steeds sneller opvolgen, dringt het steeds beter tot ons door hoeveel er op het spel staat. De generatie die met de gevolgen van klimaatverandering zal moeten leven, organiseerde vorig jaar de omvangrijkste milieudemonstraties ooit.
Jongeren hebben wel degelijk invloed: door het gebruik van sociale media, die ze inzetten bij het organiseren van hun acties, en door hun aantal – op de hele wereld zijn er meer dan drie miljard mensen jonger dan 25 jaar, oftewel veertig procent van de wereldbevolking. Daarnaast richten de jongeren zich bij hun protesten op zo’n breed scala aan maatschappelijke kwesties dat je de beweging kunt vergelijken met die van de woelige jaren zestig, toen de gevestigde orde in veel landen danig werd opgeschud.
Miljoenen kinderen zijn opgegroeid met smeltende ijskappen en stijgende temperaturen, en ze willen niet langer wachten tot regeringsleiders er iets aan doen.
Delaney Reynolds (20) woont in Florida, waar de gevolgen van klimaatverandering duidelijk merkbaar zijn. Het gebrek aan daadkracht raakt haar steeds dieper, vertelt ze. ‘De meeste invloedrijke volwassenen zijn alleen maar bezig met geld verdienen en winst maken,’ zegt ze. ‘We popelen om hun plek in te nemen.’
Reynolds startte het project Sink or Swim om de inwoners van Florida te waarschuwen voor de gevaren van de stijgende zeespiegel. Ze gaf honderden lezingen. ‘Het is vreemd dat kleuters dit probleem wel begrijpen en politici niet.’
De Duitse Felix Finkbeiner (22) is een andere bekende naam in de klimaatbeweging. Als negenjarig jongetje schrok hij zo erg van foto’s van broodmagere ijsberen die als gevolg van het krimpende zee-ijs te weinig voedsel konden vinden, dat hij iets wilde doen om te helpen.
Finkbeiner plantte een boom bij zijn school. Nu promoveert hij in de klimaatecologie en geeft hij leiding aan de stichting die hij in 2007 oprichtte. Plant-for-the-Planet heeft acht miljoen bomen geplant in 73 landen en wil uiteindelijk wereldwijd een biljoen bomen planten.
‘Waarom deze beweging zo laat op gang is gekomen en waarom vooral de jeugd zich er sterk voor maakt, weet ik niet,’ zegt hij. ‘Maar deze ontwikkeling is geweldig. Dit kon weleens het kantelpunt zijn waarop we hebben gehoopt.’
Afgelopen najaar wisselde hij ervaringen uit met Lesein Mutunkei (15) uit Nairobi, die een boom plantte voor elk van zijn doelpunten op het voetbalveld. Zo wilde hij zijn steentje bijdragen aan het herbebossen van Kenia, waar veel natuur verloren is gegaan. Mutunkei bracht zijn initiatief naar een hoger plan door andere jongeren op te roepen ook hún successen te vieren door bomen te planten. ‘Wie in de muziek een bepaald niveau bereikt, kan dat markeren door een boom te planten. En hetzelfde kun je doen bij een mooi cijfer voor een proefwerk,’ zegt hij.
De grootste stappen worden echter gezet in de rechtszaal, onder meer in Noorwegen en Pakistan, waar jongeren klimaatactie via de rechter proberen af te dwingen. Zo loopt er een zaak waarbij 21 jonge Amerikanen de federale overheid aanklagen voor haar rol in het creëren van een ‘gevaarlijk klimaat’.
De recente golf van klimaatprotesten vindt haar oorsprong in Europa en begon een aantal jaar geleden met een reeks kleinschalige acties. In Duitsland organiseerden jeugdactivisten matig bezochte schoolstakingen die weinig aandacht kregen, maar die de weg bereidden voor de beweging die vleugels kreeg door Greta Thunberg. Toen zij in augustus 2018 spijbelde om aandacht te vragen voor het milieu, waren de ogen van de wereld op haar gericht. De toen nog onbekende tiener, die in haar eentje voor het Zweedse parlement in Stockholm zat met een protestbord, is als zeventienjarige het gezicht geworden van een wereldwijde beweging die in veel landen en in ruim zevenduizend steden schoolstakingen organiseerde. Vanaf het moment dat ze aan boord van een klimaatneutraal jacht de Atlantische Oceaan overstak voor de VN-klimaattop, volstond het noemen van haar voornaam, iets wat doorgaans voorbehouden is aan rocksterren.
Het wollige taalgebruik dat doorgaans in de politieke arena wordt gebezigd, is niet aan Thunberg besteed. Toen ze het Amerikaanse Congres mocht toespreken, bracht ze alleen een rapportage van het VN-klimaatpanel in. ‘Ik wil niet dat jullie naar mij luisteren. Luister liever naar wat de wetenschap heeft te zeggen,’ zei ze.
Elizabeth Wilson, mensenrechtenadvocaat en gastdocent aan de Rutgers Law School in New Jersey, heeft jeugdactivisten zelfbewust zien worden. ‘Ik vind het heel bijzonder om te zien dat jongeren – in een tijd waarin de waarheid er volgens sommigen niet toe doet – hun stem laten horen. Zij stellen onomwonden: ‘Wij richten ons op de feiten. Wij geloven in de wetenschap. Jullie opvattingen zijn geen alternatieve feiten, het zijn leugens.’
Je zou haast vergeten dat veel klimaatactivisten, die de media zo handig bespelen en grote manifestaties organiseren, nog maar kinderen zijn. Veel jongeren zijn angstig en kampen met depressieve klachten. Zij zijn doordrongen van de ernst van alarmerende rapportages, zoals het VN-rapport uit 2018 dat stelt dat de uitstoot van CO2 in 2030 gehalveerd moet zijn als we de opwarming van de aarde willen beperken tot maximaal 1,5 graad. Eind vorig jaar waarschuwden de World Meteorological Organization en het tijdschrift Nature dat we, als de temperatuur toch verder stijgt, te maken krijgen met orkanen, overstromingen, droogte, natuurbranden en grootschalige misoogsten.
‘Veel jongeren zeggen vanwege de verwachte chaos op aarde geen kinderen te willen,’ zegt psychiater Lise Van Susteren, die onderzoek deed naar het effect van klimaatverandering op het welbevinden van jongeren. ‘Ze zien de bosbranden, de stormen. Ze weten wat er gaande is, en ze zijn kwaad.’
Alexandria Villaseñor (14), die sinds eind 2018 elke vrijdag spijbelt om te protesteren bij het VN-hoofdkantoor in New York, en Jamie Margolin (18), die de groep Zero Hour oprichtte, uitten hun zorgen op een symposium op het kantoor van Twitter in Washington, D.C. Villaseñor zei bang te zijn dat het tegen de tijd dat zij op klimaatbewuste regeringsleiders kan stemmen al te laat is. Margolin vertelde dat ze soms zo down is dat ze haar bed niet uitkomt. ‘Ik lijd aan klimaatstress.’
Zal de jongerenbeweging uiteindelijk verandering teweegbrengen? Als we het verleden als maatstaf nemen, is die kans klein. Bewegingen die hun pijlen richten op individuele tegenstanders, zoals een dictator, zijn doorgaans succesvol. Maar samenlevingen dwingen om structurele veranderingen door te voeren, kan decennia in beslag nemen. De hele wereld door de energietransitie heen helpen is geen eenvoudige klus.
'Alleen bewegingen die uitmonden in politiek beleid kunnen succes oogsten,’ zegt Kathleen Rogers, directeur van Earth Day Network en milieuactivist van het eerste uur. ‘Zonder politieke daadkracht bloedt het dood.’
In Europa hebben klimaatactivisten meer bereikt dan in de Verenigde Staten. ‘In Duitsland heeft zich een belangrijke verschuiving voorgedaan op het gebied van beleid en de schaal daarvan,’ zegt Finkbeiner. ‘Elke Duitse politicus weet dat je zonder groen beleid echt geen verkiezingen meer wint.’
Severn Cullis-Suzuki, die inmiddels veertig is, is niet bang dat de klimaatbeweging zal uitdoven. ‘De laatste tijd lijkt het wel weer 1992. Rio was een succes. We kregen alle leiders mee,’ zegt ze. ‘En nu beleven we weer zo’n moment. Iedereen is doordrongen van de ernst van het probleem. Dat gevoel moeten we nu vertalen in een grootschalige omwenteling.’
Cullis-Suzuki, die afstudeerde in de ecologie, woont met haar man en twee kinderen op Haida Gwaii, een eilandengroep voor de kust van British Columbia. Ze is aan het promoveren in de linguïstische antropologie en onderzoekt in dat kader de taal en cultuur van de Haida. Dit inheemse volk weet dankzij duurzaam natuurbeheer al meer dan tienduizend jaar te overleven. Ze laat een stilte vallen. Wat kan ze daar nu nog aan toevoegen?
Redacteur Laura Parker schrijft over de gevolgen van klimaatverandering op mariene leefgebieden. Voor National Geographic schreef ze eerder over het schadelijke effect van microplastics op vissen.
Dit artikel verscheen in de april 2020 editie van National Geographic Magazine.
