Uit een onderzoek dat afgelopen maandag in het tijdschrift Nature Climate is verschenen, blijkt dat bewoners van kustgebieden overal ter wereld worden geconfronteerd met veel grotere zeespiegelstijgingen dan over het algemeen wordt aangenomen, omdat ze op plekken wonen waar de bodem tegelijkertijd snel daalt.

Wereldwijd stijgt de zeespiegel, als gevolg van het afsmelten van de ijskappen op aarde en de opwarming van het zeewater, dat daarbij uitzet. Maar op lokale schaal kan dat probleem door bodemdaling nog veel groter worden. Steden als New Orleans en Jakarta worden geconfronteerd met zeer sterke zeespiegelstijgingen ten opzichte van hun kustlijn, omdat niet alleen het water stijgt maar tegelijkertijd de bodem daalt.

Een internationaal team van onderzoekers heeft nu kunnen aantonen dat deze dubbele crisis méér dan een regionaal probleem is. Bodemdaling maakt bepaalde kustgebieden extra kwetsbaar voor de zeespiegelstijging en de kustbewoners van deze gebieden worden geconfronteerd met een zeespiegelstijging die drie- tot viermaal hoger ligt dan het wereldwijde gemiddelde.

“We hebben het niet over een voorspelling, maar over iets dat zich hier en nu afspeelt. En dat is vrij veelzeggend,” zegt hoofdauteur Robert Nicholls van het Tyndall Centre for Climate Change Research van de University of East Anglia.

Het goede nieuws is dat er aan bodemdaling iets kan worden gedaan, want in stedelijke kustgebieden waar de grond langzaam inklinkt, komt dat grotendeels door menselijke activiteiten als het oppompen van grondwater.

Van lokaal naar globaal

Sommige factoren die bijdragen aan de daling (of stijging) van kustgebieden in de wereld liggen buiten het bereik van menselijke controle. In bepaalde regio’s van de aarde past de bodem zich nog altijd aan aan het verdwijnen van de ijsmassa’s die deze gebieden in de laatste IJstijd hebben bedekt. Op sommige plekken veert de bodem weer op, terwijl hij op andere plekken verder inklinkt. Ook in rivierdelta’s aan de kust daalt de bodem, door het gestaag inklinken van het slib dat door de rivieren is afgezet.

Maar naast deze natuurlijke processen kan de bodem ook dalen door menselijke activiteiten, zoals het oppompen van grondwater, de winning van aardolie en -gas, het delven van zand en de aanleg van waterkeringen langs rivieroevers. Het is natuurlijk verstandig om te voorkomen dat rivieren buiten hun oevers te treden, maar het zorgt er tegelijkertijd voor dat ze hun slib niet over het omringende land kunnen verspreiden en zo een nieuwe laag sedimenten op de inklinkende bodem kunnen afzetten.

Op plekken waar veel mensen wonen, zorgen dit soort menselijke activiteiten – en dan met name het onttrekken van grondwater – er vaak voor dat de bodem veel sneller daalt dan als gevolg van puur geologische processen: zo is gedurende de twintigste eeuw de bodem in delen van Jakarta, New Orleans, Shanghai en Bangkok met 1,80 tot 3 meter gedaald.

Het probleem van bodemdaling en het directe effect ervan op de plaatselijke zeespiegelstijging, is in bepaalde steden uitgebreid gedocumenteerd. Maar vóór het verschijnen van de nieuwe studie was het fenomeen nog niet op wereldwijde schaal onderzocht. “We wilden inzicht krijgen in de eigenlijke menselijke ervaring van relatieve zeespiegelstijging” door overal in de wereld de bodemdaling in te calculeren, zegt Nicholls.

Om de mate van zeespiegelstijging langs duizenden stukken kustlijn in de wereld te kunnen beoordelen, vergaarden Nicholls en zijn collega’s een grote hoeveelheid gegevens uit vier belangrijke bronnen: satellietwaarnemingen van de zeespiegelstijging als gevolg van de klimaatverandering; computermodellen die voorspellen hoe de bodem zich na de laatste IJstijd aanpast; gegevens over natuurlijke bodemdaling in 117 rivierdelta’s; en schattingen van de door mensenhand veroorzaakte bodemdaling in 138 grote kuststeden.

De resultaten waren schokkend. Uit satellietwaarnemingen bleek dat de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde met ongeveer 3,3 millimeter per jaar stijgt. Nicholls en zijn collega’s ontdekten dat alle kustgebieden op aarde tussen 1993 en 2015 gemiddeld een iets lagere zeespiegelstijging hebben ondervonden, namelijk van zo’n 2,6 millimeter per jaar, omdat de bodem in veel gebieden nog bezig is om terug te veren na de laatste IJstijd. Maar dit zijn niet de regio’s waar de meeste mensen wonen. In dezelfde periode werden kustbewoners in de wereld geconfronteerd met een zeespiegelstijging van gemiddeld 7,8 tot 9 millimeter per jaar.

Dit cijfer weerspiegelt volgens de auteurs het feit dat veel mensen in kustgebieden wonen waar de bodem snel daalt, zoals inklinkende rivierdelta’s en verzinkende steden. Het probleem is vooral nijpend in Zuidoost-Azië, waar in 2015 zo’n 185 miljoen mensen – circa 75 procent van het totaal – in riviervlakten aan de kust wonen. Deze bewoners hebben niet alleen te maken met de stijgende zeespiegel maar ook met rivieren die buiten hun oevers treden.

Als de bodemdaling in het huidige tempo doorzet, zullen in de komende decennia nog veel meer kustbewoners in dit soort gebieden komen te wonen. Alleen al door de bevolkingstoename zal het aantal mensen dat in riviervlakten aan de kust woont, stijgen van 249 miljoen in 2015 tot 280 miljoen in 2050, aldus de nieuwe studie. Door de opwarming van de aarde en de daarmee gepaard gaande zeespiegelstijging komen daar 25 tot 30 miljoen mensen bij; en door bodemdaling in stedelijke gebieden zullen nog eens 25 tot 40 miljoen in de gevarenzone komen te wonen.

Harold Wanless, expert in zeespiegelstijging aan de University of Miami, wijst erop dat het misschien niet juist is om ervan uit te gaan dat het huidige, hoge tempo van bodemdaling in stedelijke gebieden zich tot ver in deze eeuw zal doorzetten.

“Neem Shanghai. Daar wordt al geruime tijd geprobeerd om de bodemdaling een halt toe te roepen,” schrijft Wanless in een e-mail. “Bovendien zal de stijgende zeespiegel in de komende dertig jaar gedwongen leiden tot het ontruimen van bepaalde wijken van laaggelegen steden.”

Aanpassingsstrategie

Een belangrijke aanbeveling van de nieuwe studie is dat steden in de hele wereld meteen in actie moeten komen om de bodemdaling in hun regio’s te beperken, en wel voordat het gecombineerde effect van de inklinkende bodem en de stijgende zee mensen zal dwingen om landinwaarts te trekken.

Voor veel steden is het oppompen van grondwater volgens Nicholls het “fundamentele probleem.” Hierdoor klinken de afzettingen van waterhoudende bodemlagen verder in en daalt de bodem erboven. Dat gebeurde ook in Shanghai, waar bodemdaling al in de jaren twintig van de vorige eeuw als probleem werd erkend. In de afgelopen tientallen jaren is de daling dankzij een beter beheer van het grondwaterpeil vrijwel tot staan gebracht. Hetzelfde geldt voor Tokio, waar de bodem in bepaalde delen van de stad gedurende de vorige eeuw met maar liefst vier meter per jaar daalde als gevolg van de snelle onttrekking van grondwater. Tegenwoordig heeft de stad de bodemdaling vrijwel een halt toegeroepen, dankzij strikte regels voor het oppompen van grondwater.

Op andere plekken, zoals de snel dalende kustdelta van de Mississippi, wordt de bodemdaling op een andere manier aangepakt, namelijk door het ongedaan maken van oude waterkeringen. Met een plan van meerdere miljarden dollars wordt geprobeerd om de natuurlijke aanwas van wetlands in de delta te herstellen, door gaten aan te brengen in het twintigste-eeuwse stelsel van waterkeringen langs de rivier. Hierdoor kan rivierslib tijdens overstromingen weer in aangrenzende moerassen worden afgezet.

“Op elke locatie moet men zijn eigen situatie onder ogen zien,” zegt Arnoldo Valle-Levinson, een oceanograaf en kustingenieur van de University of Florida die niet bij het nieuwe onderzoek was betrokken. Volgens hem is de studie een “vriendelijke manier om gemeenten in kustgebieden eraan te herinneren dat ze niet alleen aandacht moeten besteden aan de zeespiegelstijging als gevolg van de klimaatverandering.” Uiteindelijk zullen aanpassingsstrategieën gevonden moeten worden die op plaatselijke omstandigheden zijn afgestemd.

Ook Nicholls denkt dat het vergaren van inzichten in plaatselijke oorzaken van bodemdaling van cruciaal belang is om het probleem aan te pakken. Door de bodemdaling in kustgebieden als een wereldwijde uitdaging te presenteren, zal de studie aanzetten tot kennisoverdracht vanuit regio’s die succesvolle aanpassingsstrategieën hebben ontwikkeld en tot het beter meewegen van dit probleem in het klimaatbeleid, zo hoopt hij.

“Je kunt het tegengaan van bodemdaling vanuit hetzelfde perspectief bekijken als de klimaatverandering,” zegt Nicholls. “Het gaat dus niet om de aanpak van het ene of het andere probleem – en gaat om beide problemen tegelijk.’”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com