In de vissersdorpje Karranah, aan de noordkust van Bahrein, waadt de 72-jarige Haji Saeed, een van de oudste vissers van het dorp, bij eb door het ondiepe water om zijn vallen te controleren.
Twintig jaar geleden wemelde het in de zee die voor hem ligt nog van de plaatselijke vissoorten, waaronder de hamour, een tandbaarzensoort, en de safi, een konijnvissoort; hij kon op één dag zonder problemen ruim honderd kilo van deze vissen vangen.
Maar toen de regering van Bahrein twee kunstmatige eilanden liet aanleggen, werd de zeebodem in het gebied grondig verstoord en trokken vispopulaties weg uit de ondiepe wateren voor de kust.
Als Saeed terugkeert naar het strand, heeft hij zo’n zesenhalve kilo vis uit vijf vallen – hadrahs – bij zich. De volgende dag vangt hij slechts drie vissen van elk een halve kilo. ‘Sinds de eilanden hier zijn aangelegd, is het zo,’ zegt hij. ‘Voorheen konden we vissen waar we wilden, maar nu we kunnen we er niet genoeg mee verdienen.’
De visserij in wateren rond Bahrein zou nóg problematischer kunnen worden, aangezien dit Golfstaatje van 1,8 miljoen inwoners van plan is om nog eens vijf kunstmatige eilanden aan te leggen, waarop tegen het einde van dit decennium vijf nieuwe steden zullen verrijzen. Tezamen zullen ze het landoppervlak van Bahrein in één klap met zestig procent doen toenemen. Overheidsbeambten zeggen dat het creëren van nieuw land van doorslaggevend belang is voor de economische ontwikkeling van het land, maar de aanleg van de opgespoten eilanden gaat gepaard met veel milieuschade, en dat in een gebied waar het zeeleven nu al grote moeite heeft zich aan de klimaatverandering aan te passen.
‘De Perzische Golf als geheel staat behoorlijk onder druk, en het is een zeer zoute en warme zee. Extra stressfactoren voor de soorten in deze wateren hebben doorgaans schadelijker gevolgen dan elders,’ zegt Charles Sheppard, een professor in de mariene wetenschappen van de University of Warwick die zeven jaar onderzoek deed naar de koraalriffen in de regio.
Kunstmatige eilanden
Landwinning uit zee, zoals het aanleggen van nieuwe eilanden door het opspuiten van zand van de zeebodem, is in Bahrein een welbekend proces. Al in 1963 onderging het land meerdere aanpassingen van zijn kustlijn, en sindsdien is het landoppervlak van Bahrein toegenomen van 668 tot 777 vierkante kilometer (in 2021), waarmee het land nu iets groter is dan Singapore.
De archipel omvat nu dertig natuurlijke en kunstmatige eilandjes. Muharraq, het noordelijkste bebouwde eiland van Bahrein, is sinds de jaren zestig gestaag gegroeid en is als gevolg van landwinningsprojecten inmiddels viermaal zo groot als zijn oorspronkelijke formaat.
Hoewel de veranderingen van de Bahreinse kustlijn vooral wordt ingegeven door de kleine omvang van het eilandstaatje, wordt ook in de veel grotere buurlanden al tientallen jaren hetzelfde procedé toegepast, en dat vaak op veel grotere schaal. Sommige van deze projecten zijn welbekend, zoals het eiland Palm Jumeirah voor de kust van Dubai, waarvan de aanleg in 1990 begon. Het kunstmatige eiland maakt deel uit van een hele groep van opgespoten vlakten voor de kust in de vorm van palmkruinen, waarop luxe villa’s en hotels zijn verrezen. En in Saoedi-Arabië wordt gewerkt aan de aanleg van Oxagon, ’s wereld grootste drijvende object. Het kunsteiland zal een oppervlak van ruim 45 vierkante kilometer hebben en plaats bieden aan industrieën. Andere projecten zijn wat conventioneler, zoals de nieuwe Mahad International Airport in Qatar , die in 2006 op een kunstmatig eiland werd aangelegd.
De geplande vijf nieuwe eilandjes van Bahrein maken deel uit van een ambitieus programma ter waarde van dertig miljard dollar waarmee het staatje zich wil herstellen van de pandemie en de overstap wil maken van een economie die op de export van aardolie is gebaseerd naar een nieuwe welvaart op basis van privébedrijven, industriële productie en toerisme. In 2020 maakte de Wereldbank bekend dat de economie van Bahrein met vijf procent was gekrompen, vooral door het instorten van de vraag naar aardolie gedurende de pandemie. Dit jaar verwacht het Internationale Monetaire Fonds voor Bahrein een groei van 3,3 procent.
‘Bahrein laat de pandemie achter zich met een stoutmoedig plan dat verdergaat dan economisch herstel en is gericht op een welvarender toekomst,’ zei sjeik Salman bin Khalifa Al Khalifa, minister van Financiën en Nationale Economie, in november 2021 tijdens de persconferentie waarop hij de blauwdruk voor de ‘Economische Visie voor 2030’ van de regering toelichtte.
Onderdeel van het dertig miljard dollar kostende plan zal de financiering van 22 nieuwe projectontwikkelingen zijn, onder andere voor de aanleg van Bahreins eerste metro en een nieuwe, 24 kilometer lange verbindingsweg tussen Bahrein en Saoedi-Arabië.
Het meer dan verdubbelen van het landoppervlak van Bahrein is een ambitieuze doelstelling. Met de nieuwe eilandjes zal naar verwachting 466 vierkante kilometer aan het oppervlak van het eilandstaatje worden toegevoegd. Volgens de Bahrain Economic Development Board zullen op de eilandjes vijf duurzame steden verrijzen; die steden worden momenteel ontworpen en zullen ook een luchthaven, luxe villa’s en woningen aan zee omvatten. Ondanks al deze ontwikkelingen beweert de regering dat de natuurlijke habitats in de omgeving beschermd zullen worden.
Milieuschade door baggeren
Maar wetenschapper die de geschiedenis van dit soort landwinningen hebben bestudeerd, zeggen dat er alle reden is om ongerust te zijn over de gevolgen van de projecten. Het zand waarmee de kunstmatige eilandjes worden opgespoten, wordt doorgaans in ondiepe kustwateren uit de zeebodem gewonnen, waar uitgestrekte weiden van zeegras voedsel en beschutting bieden aan jonge vissen en andere zeedieren, aldus Sheppard.
Van de vijf nieuwe eilandjes zullen de twee grootste bovenop de meest uitgestrekte koraalriffen in de Perzische Golf worden aangelegd en daar ook naar worden vernoemd: Fasht al Adhm en Fasht al Jarim. Deze riffen zijn ondiepe, kom- en koepelvormige natuurlijke bouwsels die zich in beide richtingen over een oppervlakte van ruim honderd vierkante kilometer in de Golf uitstrekken en rijke broed- en voedergronden vormen voor honderden tropische vissoorten, waaronder anemoonvissen en pijlstaartroggen. Uit een statusrapport over koraalriffen in de hele Perzische Golf, dat in 2000 door het Global Coral Reef Monitoring Network werd gepubliceerd, bleek dat het Fasht al Adhm-koraalrif – het grootste van de twee – door zandwinningen in de periode 1985-1992 aanzienlijke schade had opgelopen. ‘Stel je voor dat je een maïsveld onder een drie meter dikke laag zand en beton begraaft. Dat zal zo’n veld niet overleven,’ zegt Sheppard.
In Bahrein is vooral de zeebodem rond Muharraq gebruikt om zand te winnen, waardoor 182.000 vierkante meter van het rif door opdwarrelend slib is verstikt en is afgestorven. De zandwinning veroorzaakt wolken van slib die direct op het koraal neerslaan, waardoor ‘de koraalpoliepen vernietigd en verstikt worden,’ zegt Hameed al Alawi, een zeebioloog en marien consultant uit Bahrein.
Volgens Mohammad Shokri, zeebioloog aan de Shahid Beheshti-Universiteit in Teheran, Iran, en een van de koraalwetenschappers die hebben meegewerkt aan het statusrapport over de koraalriffen van de Perzische Golf, leiden de voortdurende baggerwerkzaamheden ook tot een vertroebeling van het zeewater boven en rond de riffen, waardoor het zeeleven daar aan extra omgevingsstress wordt blootgesteld.
‘Er moeten maatregelen worden genomen om te behouden wat er nog over is, naast actieve pogingen om rifsystemen in de Golf te herstellen,’ zegt hij.
De milieuschade blijft niet beperkt tot de koraalriffen. In een artikel dat in mei van dit jaar in Science Direct verscheen, concludeerden wetenschappers dat het verlies van 95 procent van de mangrovewouden in de Baai van Toebli, aan de noordkust van Bahrein, mede het gevolg is geweest van een hele reeks landwinningsprojecten tussen 1967 en 2020. Aan die kust zijn luxe residenties aan zee gebouwd.
Deze aanpassingen hebben volgens Alawi tot een aanzienlijk verlies aan biodiversiteit en productiviteit van deze wateren geleid. Uit een milieueffectrapportage over de gevolgen van landwinningsprojecten tussen februari 2008 en december 2009, die in opdracht van het Bahreinse parlement en de Fishermen’s Protection Society (FPS) werd uitgevoerd, bleek dat het aantal vissoorten in de omgeving was afgenomen van vierhonderd tot minder dan vijftig. ‘Dat betekent dat mensen het pas merken als de schade al is aangericht,’ zegt Alawi, die denkt dat door de aanleg van de vijf nieuwe eilanden nog eens tien procent van de visstanden verloren zullen gaan.
Volgens Sheppard zijn landwinningprojecten rond Bahrein en in de Perzische Golf als geheel op zeer uiteenlopende manier aangepakt, waarbij er in veel gevallen ecologisch oninteressante plekken zijn uitgekozen, in plaats van locaties met een rijk zeeleven. ‘Het trieste is dat veel van de aangerichte schade voorkomen had kunnen worden,’ zegt hij. ‘Er bestaan meerdere methoden om de gevolgen van zulke projecten te verzachten.’
De ministeries van Openbare Werken en van Visserij en de Opperste Milieuraad, de overheidsdienst die landwinningsprojecten moet goedkeuren, hebben niet gereageerd op meerdere verzoeken om commentaar. In een verklaring op de website van de raad valt te lezen dat het programma waarmee landwinnings- en baggerprojecten worden beoordeeld tot doel heeft om ervoor te zorgen dat de projecten in overeenstemming met de milieuwetgeving worden uitgevoerd. Ook staat er dat er rond baggerlocaties barrières in zee worden opgericht om de verspreiding van slibwolken te voorkomen.
Wegtrekkende vis
Voor de vissers van Bahrein betekent de achteruitgang van hun visgronden dat ze steeds verder op zee moeten vissen, wat in enkele gevallen tot dodelijke conflicten met naburige staten heeft geleid. In de afgelopen tien jaar zijn zo’n 650 Bahreinse vissersboten door patrouilles van Qatar opgebracht, wegens het vissen in de territoriale wateren van dat buurland. Nog in april van dit jaar werden twee schepen geënterd. Andere vissers nemen hun toevlucht tot riskantere methoden, zoals het gebruik van illegaal visgerei als snaarvallen van nylon, en negeren visverboden doelbewust.
‘We begrijpen dat het zand zijn gewicht in goud waard is,’ zegt Abdul Amir al Mughani, directeur van de Fishermen’s Protection Society, die ruim vijfduizend vissers vertegenwoordigt. ‘Maar voor ons is landwinning een aanval op de zee.’
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com.
