In 2007 stopte Enric Sala als docent aan het Scripps Institution of Oceanography: hij had er genoeg van alleen maar rampspoed te verkondigen. ‘Alsof ik rouwadvertenties schreef voor het verdwijnende leven in de oceaan,’ zegt hij.
In plaats van prognoses te blijven uitwerken van teruglopende visstanden, besloot Sala zich te storten op het beschermen van nog relatief gezonde delen van de oceaan. Die vond hij in afgelegen gebieden die nog niet te lijden hadden gehad onder overbevissing, vervuiling en klimaatverandering.
‘We wilden naar plekken waar de oceaan er nog net zo uitzag als pakweg vijfhonderd jaar geleden,’ zegt Sala. ‘Die vormen een blauwdruk, een handleiding voor hoe een gezonde oceaan eruit hoort te zien. Misschien is het te laat om alle wereldzeeën in die staat terug te brengen, maar ze laten ons in elk geval zien hoe het óók kan. Deze plekken geven ons hoop.’
Het beschermen van de oceaan
Om zeegebieden te beschermen, zijn Sala en de National Geographic Society in 2008 gestart met het Pristine Seas-project. Sindsdien zijn er 22 zeereservaten opgericht, van reusachtige kelpwouden ten zuiden van Kaap Hoorn in Chili tot bultruggenkraamkamers bij Gabon.
Gezamenlijk beslaan de Pristine Seas-gebieden twee derde van het totale oppervlak dat wereldwijd is aangemerkt als zeereservaat, goed voor meer dan 5,5 miljoen vierkante kilometer aan beschermde oceaan.
Ambitieus doel
Maar nu hebben Sala en zijn team zich een nog ambitieuzer doel gesteld: het beschermen van ruim een derde van de wereldzeeën als zeereservaat. Niet alleen om de biodiversiteit te redden, maar ook om een gezonde visstand te realiseren en de koolstofopslag op orde te krijgen.
Voor Sala is het samenwerken met lokale gemeenschappen een van de bevredigendste aspecten van zijn werk. Bij Pitcairn, een Brits overzees gebied in het zuiden van de Grote Oceaan, werkt Pristine Seas nauw samen met de ongeveer vijftig bewoners van het eiland, van wie de meesten afstammen van de muiters die in 1789 het commando over het Britse koopvaardijschip HMAV Bounty overnamen.
Leestip: Exclusieve beelden: wetenschappers ontdekken grootste koraal ter wereld
‘We toonden ze een onderwaterwereld die ze nog nooit hadden gezien,’ vertelt Sala. ‘Schollen barracuda’s, groepen doopvontschelpen en rifhaaien zwommen in de helderste wateren van de Grote Oceaan.
We vertelden hen: dit is een van de minst aangetaste gebieden op aarde, en het is van jullie. Het wordt bedreigd door buitenlandse vissers die illegaal in jullie wateren vissen – maar jullie kunnen er iets tegen doen.’
De bewoners van Pitcairn, zegt Sala, werden zich al snel bewust van de heldenrol die ze konden vervullen. Op hun verzoek richtte de Britse overheid in 2015 rond Pitcairn en de onbewoonde buureilanden Ducie, Oeno en Henderson een zeereservaat in van 834.000 vierkante kilometer, oftewel twintig keer Nederland.
Een heel stuk westelijker, in Micronesië, gaf Pristine Seas samen met de inheemse bewoners van Palau een moderne draai aan een oude traditie om vis te beschermen. Palauers gebruiken al eeuwenlang een tijdelijke omheining in zee, de bul, om koraalvispopulaties in stand te houden.
In de loop der jaren zijn er 35 reservaten opgezet om het zeeleven rond hun eilanden te beschermen. In sommige daarvan werd visserij zelfs geheel verboden. Tommy Remengesau, de president van Palau, vroeg Sala’s team vervolgens om de visstand binnen en buiten de reservaten te vergelijken. Wat bleek? Erbinnen waren de vispopulaties tot wel twee keer zo groot. Ook op Palau werden de onderwateropnamen getoond. ‘We wilden de Palauers laten zien hoe effectief hun traditionele vis beheer is. En dat niet alleen de riffen daarvan profiteren, maar ook het toerisme op het eiland,’ zegt Sala.
Bedreigingen liggen op de loer
Die waarheid is nog niet tot iedereen door gedrongen. Vaak worden initiatieven gedwarsboomd door de visserij en de olie- en mijnbouwindustrie. Wereldwijd geniet zeven procent van de oceanen een bepaalde mate van bescherming, die door onduidelijke regels vaak niet wordt gehandhaafd. Slechts 2,5 procent van de wereldzeeën wordt actief beschermd.
Leestip: Zijn haaien de schrik van de zee? Het tegendeel is waar
Buiten deze zones gaat het verhaal van de oceanen alleen maar over verlies. Dat is het gevolg van verstoring en vernietiging van leefomgevingen, en van overbevissing. Ook klimaatverandering, waardoor oceanen opwarmen, speelt een grote rol.
Pristine Seas wil voortaan al deze bedreigingen te lijf gaan. Een netwerk van zeereservaten waar visserij verboden is, kan volgens Sala goed zijn voor de biodiversiteit, voedselzekerheid én het klimaat.
Hoe de beschermde reservaten de biodiversiteit ten goede komen, behoeft geen uitleg. Maar het voordeel ervan voor de visserij ligt wellicht minder voor de hand. De gangbare opvatting is dat een verbod op visvangst slecht is voor de visserij. Maar daar is Sala het niet mee eens.
In 2050 wonen er naar verwachting bijna tien miljard mensen op aarde. ‘De visserij pleit voor minder reservaten, omdat we straks al die mensen moeten voeden en dus meer vis zouden moeten vangen,’ zegt Sala. ‘Maar de grootste vijand van de visserij is overbevissing.’
Hoewel er intensiever wordt gevist, is de vangst van de sector sinds halverwege de jaren negentig wereldwijd gestabiliseerd, en volgens sommige onderzoekers zelfs gedaald. Dat komt doordat veel visbestanden uitgeput raken en geen kans meer krijgen om zich te herstellen.
Leestip: Deze koralen in Honduras hadden allang dood moeten zijn. Waarom leven ze nog?
‘Van reservaten heeft de visserij niets te vrezen,’ zegt Sala. ‘Uit onze analyse blijkt dat bescherming van de wereldzeeën uiteindelijk in het voordeel is van de visserij.’
Neem bijvoorbeeld de Hawaïaanse langelijnvisserij op tonijn. Het Papahānaumokuākea Marine National Monument en het Pacific Remote Islands Marine National Monument, twee zeereservaten die allebei onlangs zijn uitgebreid, behoren tot de grootste op aarde: samen zijn ze ongeveer vijf keer zo groot als Frankrijk.
Koraal, vissen, vogels, haaien en walvissen zijn hier veilig. Bovendien is de commerciële visvangst er verboden. Dat laatste heeft geleid tot hevige protesten van vissers, hoewel onderzoekers hebben vastgesteld dat de plaatselijke visserij er geen blijvende economische schade door heeft opgelopen.
Het is misschien paradoxaal, maar hoe beter een gebied wordt beschermd, des te rijker de vangst voor de vissers die buiten het gebied actief zijn. Die uitkomst is inmiddels vastgesteld voor allerlei soorten, zoals tonijn, kreeft en mosselen.
Volledig beschermde zeereservaten, zegt Sala, zijn als een beleggingsrekening met een hoofdsom die intact blijft: jaarlijks bieden ze rendement in de vorm van zeedieren die de reservaten verlaten en de visstanden aanvullen die belangrijk zijn voor de visserij.
Het voortbestaan van de beschermde gebieden hangt af van de politieke wil om ze in stand te houden. President Donald Trump heeft verklaard dat hij overweegt de commerciële visserij weer toe te staan in het enige Amerikaanse reservaat in de Atlantische Oceaan.
Het is nu of nooit
Dat zeereservaten een positieve uitwerking hebben op het milieu, komt vooral doordat mariene sedimenten belangrijke koolstofreservoirs zijn: daarin worden meer koolstofverbindingen opgeslagen dan in de bodem op het land. Als sedimenten met rust worden gelaten, kan de koolstof er duizenden jaren in opgesloten blijven.
Maar als de zeebodem door sleepnetten wordt verstoord, komt de koolstof in de vorm van koolstofdioxide – het belangrijkste broeikasgas – weer in de atmosfeer terecht. Zoals er meerdere redenen zijn om de oerwouden te redden, heeft ook het beschermen van de oceaan talloze voordelen.
Leestip: Nieuwe documentaire David Attenborough toont verwoestende gevolgen van bodemberoerende visserij
‘Evengoed als het klimaat, kunnen we biodiversiteit niet meer beschouwen als een opzichzelfstaand systeem,’ zegt Sala. ‘Het wordt een onmogelijke opgave om het klimaatakkoord van Parijs na te leven als we niet een aanzienlijk deel van de planeet in zijn natuurlijke staat herstellen.’
Maar hoe groot is ‘aanzienlijk’? Als het volledig beschermde oceaanoppervlak wordt uitgebreid van 2,5 procent tot 35 percent, levert dit een bijdrage van 64 procent aan de biodiversiteitsdoelstelling, en blijft ongeveer 28 procent van de kwetsbare koolstof in de bodem, zo berekenden Sala en zijn team.
Leestip: Deze foto’s laten zien wat klimaatverandering met koraal kan doen
Tegelijkertijd kan de visvangst dan wereldwijd met bijna tien miljoen ton toenemen. En als het landen lukt de nationale belangen los te laten en samen te werken om de belangrijkste gebieden van de oceaan met rust te laten, kan hetzelfde resultaat al worden bereikt door minder dan de helft van de oceanen te beschermen.
Het klinkt als een haast onmogelijke opgave, maar het alternatief is een heilloos en weinig rooskleurig perspectief. Willen we onheilspellende berichten blijven lezen over zeedieren, of streven we ernaar overvloedige en gezonde oceanen aan onze kinderen door te geven? We kunnen nu nog kiezen.
Een uitgebreidere fotoserie van Enric Sala vind je hieronder.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
