In 2007 reisde ik voor een opdracht naar het Virunga National Park en bracht daar enige tijd door met een team van parkopzichters dat het moest opnemen tegen paramilitaire groeperingen in het gebied. We hoorden het gerucht dat een familie van met uitsterving bedreigde berggorilla’s onder verdachte omstandigheden was gedood. Het was toen dat ik in de stromende regen voor het eerst kennismaakte met Ndakasi. Ze was een paar maanden oud en klampte zich nog vast aan het dode lichaam van haar moeder, die door meerdere salvo’s uit een AK-47 was getroffen en in een grote plas bloed lag terwijl haar baby tevergeefs aan haar borst zoog.
De zinloze moord zorgde destijds voor grote ophef, aangezien er toen nog maar zo’n vierhonderd berggorilla’s op aarde rondliepen. Tegenwoordig leven er nog steeds niet meer dan ruim duizend van deze grote apen in het wild. Ndakasi was het enige lid van haar familie dat het er levend vanaf bracht.
Lees ook: Hoop vinden in de chaos - Chimpansee opvangcentrum
Ze was zeer kwetsbaar en zou het trauma waarschijnlijk niet kunnen overleven. Opzichter Andre Bauma beschutte haar tegen de regen en gebruikte zijn lichaamswarmte om haar tot de volgende ochtend in leven te houden. Het was het begin van een nieuwe, innige relatie die veertien jaar zou duren. Bauma is nog altijd de hoofdverzorger van het Senkwekwe Mountain Gorilla Center in het Virunga-park, het allereerste dat in Afrika werd ingesteld en dat nu binnen de grenzen van de Democratische Republiek Congo ligt. Ndakasi werd overgebracht naar het Senkwekwe-centrum, waar ze samen met andere verweesde berggorilla’s de rest van haar leven zou wonen. De dieren werden er dag en nacht verzorgd door een toegewijde staf. Eddy Syaluha en zijn team van Gorilla Doctors – een groep dierenartsen die zich speciaal op de bedreigde apen richt – hebben vanaf het eerste moment wonderen verricht.
Berggorilla’s zijn gevoelige, verrassend kwetsbare en zachtaardige dieren. Ze hebben allemaal hun eigen persoonlijkheid en eigenaardigheden. Ze kunnen speels en droevig zijn. Net als mensen. Ndakasi deelde dat alles met haar verzorgers, mannen die meer tijd met hun gorilla’s doorbrachten dan met hun eigen gezin. Ze waren dol op de apenweesjes en zeiden vaak dat het net hun “eigen kinderen” waren. (Verdiep je in de strijd om het Virunga National Park te redden.)
Ondanks de uitzonderlijk goede verzorging werd Ndakasi ongeveer een half jaar geleden getroffen door een mysterieuze ziekte, waaraan ze uiteindelijk zou bezwijken. Vorige week kroop ze in de armen van Bauma en blies daar haar laatste adem uit, veertien jaar nadat hij haar tegen de regen had beschut. Te zeggen dat Bauma ontroostbaar is, zou een understatement zijn.
Toen ik werd gebeld, was ik samen met enkele leiders van het Virunga-park in het gebied onderweg. We bevonden ons midden in een hevige discussie, maar toen we het nieuws vernamen, waren we allemaal stil. Het was onverwachts en triest nieuws.
Lees ook: Wat chimpansees ons mensen leren over gezond ouder worden
Ik heb sinds 2007 veel verhalen in het Virunga-park gefotografeerd en keer er gemiddeld elke anderhalf jaar terug. Ik heb Ndakasi zien opgroeien. Ik was altijd onder de indruk van de grote zorg die Bauma en de anderen besteedden aan haar en de andere drie berggorilla’s – de enige van hun soort in gevangenschap –in het weeshuis ten noorden van Goma. (Lees het verhaal over de vondst van Ndakasi in de National Geographic van juli 2007.)
Deze vier verzorgers, die geen academische opleiding hebben gevolgd maar meer over berggorilla’s weten dan welke expert dan ook, doen al dat werk zonder al te veel erkenning.
Berggorilla’s lijken erg op mensen en kennen ook complexe samenlevingsvormen. Ze kunnen depressief worden. Ik persoonlijk denk dat Ndakasi voelde dat er iets in haar leven ontbrak. Hoe hard we ook ons best doen, we zullen nooit het leven van een berggorilla in de wilde natuur kunnen nabootsen. Maar het was moeilijk om de grote apen weer in het wild uit te zetten, omdat het om zeer territoriale dieren gaat, waardoor de wezen niet door hun wilde soortgenoten worden geaccepteerd. Dat is nog nooit gelukt.
Ik weet dat de verzorgers er alles aan hebben gedaan om Ndakasi te genezen. Ze werkten samen met enkele van de beste experts ter wereld. Toch kwam het nieuws als een schok. Maar zoals je dat ook over een mens zou zeggen: ze overleed in het bijzijn van de mensen die van haar hielden en van wie zij hield. Ik wil het dier niet te veel vermenselijken, maar dat is wat ik zag.
Als je een samenleving van gorilla’s in ogenschouw neemt, zie je dat die menselijker is dan de onze. Het is een zorgzame en geordende samenleving, en binnen één clan zorgt iedereen voor elkaar. Toen Ndakasi’s moeder was gedood, kon je aan de sporen in de modder zien dat haar vader Senkwekwe had geprobeerd de vrouwtjes van de familie te verdedigen.
Het meeste wat ik voor National Geographic heb gedaan, had te maken met de illegale wildsmokkel, de keerzijde van onze relatie met wilde dieren. Ik heb vaak de lelijke kant van onze wereld gezien. Maar of ik nu neushoorns of schubdieren of leeuwen of olifanten fotografeer, steeds weer merk je dat als je tijd met deze dieren doorbrengt, ze met respect behandelt en hun vertrouwen wint, je buitengewone relaties met hen kunt opbouwen. Je kunt het moment bereiken waarop een olifant je ’s ochtends begroet, naar je op zoek gaat als je er niet bent of je zelfs meeneemt naar een plek waar stropers zich schuilhouden.
Lees ook: Bedreigde primaten lopen groot risico op COVID-19
We weten welke relatie we met een hond kunnen opbouwen. En hetzelfde is mogelijk met zoveel andere soorten. Dat geldt des te meer voor gorilla’s, die zoveel op ons lijken. Voor hun verzorgers en voor vele anderen waren ze net als mensen. Het waren familieleden.
Een klein voorbeeldje: als Bauma een pauze nam, ging Ndakasi vaak naast hem zitten en pakte dan zijn hand vast. Als een goede vriend. We zien daar iets wat we nog niet goed hebben onderzocht. We hebben voor deze dieren een wereld van ‘wij’ en ‘zij’ gecreëerd, maar ik denk dat mensen en dieren elkaar beter zouden kunnen begrijpen en veel nauwere banden zouden kunnen ontwikkelen. We staan nog maar aan het begin van wat er op dat gebied mogelijk is. En Ndakasi was daar een voorbeeld van.
De Zuid-Afrikaanse fotograaf Brent Stirton levert geregeld bijdragen aan National Geographic. Zijn foto’s over de moord op berggorilla’s in het Virunga-park in 2007 werden meerdere malen onderscheiden, onder meer met World Press Photo-prijzen en met een National Magazine Award.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
