In de regenwouden van Sumatra groeien enorme bloemen die ruiken naar een mengelmoes van rotte vis, riool en ontbindende lichamen. De reuzenaronskelk (Amorphophallus titanum) gebruikt de stank van deze bloemen om vliegen aan te trekken. Maar verrassend genoeg komen er nu ook toeristen af op de vieze geur.

De vraag om de reuzenaronskelk in het echt te bewonderen – en vooral ruiken – is zelfs zo groot dat botanische tuinen er alles aan doen om er een te verkrijgen. Toch moeten bezoekers wel veel geluk hebben: de reuzenaronskelk staat ongeveer één keer in de tien jaar in bloei, en dan ook maar hooguit 36 uur. De ‘gelukkigen’ reageren vaak hetzelfde: voorzichtig ruiken, een vies gezicht trekken, en dan tevreden naar huis.

De psychologie achter walging

Waarom snuiven mensen vrijwillig vieze geurtjes op? Volgens psycholoog Paul Rozin is daar een term voor: goedaardig masochisme. In 2013 publiceerden Rozin en zijn collega’s een onderzoek naar activiteiten die als leuk worden ervaren, maar logischerwijs als eng, pijnlijk of vies zouden moeten worden gezien. Denk bijvoorbeeld aan het kijken van een horrorfilm of het eten van hete chilipepers, maar ook het uitknijpen van pukkels of het op televisie volgen van medische operaties.

Zolang de dreiging maar ‘veilig’ is, geeft Rozin aan. ‘Een achtbaan is het beste voorbeeld. Je weet dat alles in orde is, maar je lichaam niet, en dat geeft ons plezier.’ Het ruiken van de stank van een reuzenaronskelk is zo’n zelfde sensatie, zegt hij.

Waarom vinden we anderen viezer dan onszelf?

Volgens Valerie Curtis van de London School of Hygiene and Tropical Medicine dient ons verlangen naar sensatie ook een doel. Zo zouden mensen zich beter kunnen voorbereiden op bepaalde situaties door ‘ervaringen uit te proberen in relatieve veiligheid’, zegt Curtis. ‘Mensen zijn ergens nieuwsgierig naar hoe een lijk ruikt en hoe ze zouden reageren als ze er een zouden tegenkomen,’ vervolgt ze. Door een reuzenaronskelk te ruiken, testen we onze eigen emoties.

Curtis legt uit dat de dingen die we universeel het walgelijkst vinden, vaak de dingen zijn die ons ziek kunnen maken, zoals een ontbindend lichaam. Maar het gevoel van walging kan ook op een andere manier selectief zijn. Zo lijken mensen prima om te kunnen gaan met de geur van hun eigen scheten, maar niet van die van iemand anders. Walging beschermt ons dus tegen de dreiging van anderen, terwijl we over het algemeen minder moeite hebben met onze eigen smerigheid.

(Smerige) geuren zijn nostalgisch

Er is nog een reden waarom we weleens verlangen naar onaangename geuren: nostalgie. Net als dat de geur van gemaaid gras een herinnering kan oproepen aan een zomervakantie uit je jeugd, doet de geur van sigarettenrook je misschien wel denken aan opa of oma.

Wetenschappers noemen dit het proust-effect, naar de Franse romanschrijver en essayist Marcel Proust. In zijn beroemde roman Op zoek naar de verloren tijd roept de geur van versgebakken madeleines een stortvloed aan levendige herinneringen op aan de jeugd van de hoofdpersoon. Volgens neurowetenschappers wordt dit effect veroorzaakt door activiteit in de reukkolf van de hersenen, waar geuren worden verwerkt. Deze heeft directe verbindingen met de hippocampus (geheugen) en de amygdala (emoties).

In 2011 toonden onderzoekers van de Universiteit Utrecht aan dat geuren intensere en gedetailleerdere herinneringen oproepen dan geluiden, met name bij onaangename herinneringen. Uit een studie die in 2016 werd gepubliceerd in Brain Sciences bleek dat geuren die leuke persoonlijke herinneringen oproepen, positieve emoties kunnen versterken en de fysieke impact van stress kunnen verminderen.

Zo af en toe zullen we een slechte geur associëren met een goede ervaring, zoals een uitstapje naar de botanische tuin om een vieze bloem te ruiken. Want hoewel foto’s soms al enorm tot de verbeelding spreken, kan een geur nog veel meer herinneringen bevatten.

Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.