Naast gesproken taal gebruiken mensen ook lichaamstaal om duidelijk te maken wat ze bedoelen, zoals gebaren. Lange tijd dacht de wetenschap dat deze verfijnde vorm van communicatie alleen aan de mens en een aantal apensoorten was voorbehouden, maar nu is aangetoond dat ook Afrikaanse savanneolifanten gebaren gebruiken.
De gebaren van een olifant
Door met hun slurf naar een schaal appels te reiken, maakten de olifanten hun verzorgers duidelijk dat ze zin hadden in een lekkernij. Deze bevindingen zijn onlangs gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Royal Society Open Science. Op de video onderaan is te zien hoe de olifanten hun slurf gebruiken om enkel met gebaren iets aan de aanwezige onderzoeker duidelijk te maken: ‘Hé jij daar, ik wil wat er op die schaal ligt.’
Vesta Eleuteri, hoofdauteur van de studie en gedragsbioloog aan de Universiteit van Wenen (Oostenrijk), is al lang gefascineerd door de communicatie van olifanten. ‘Ze beschikken over een breed palet aan verfijnde signalen die ze kunnen inzetten,’ legt ze uit. ‘Ze brullen en trompetteren, maar raken bijvoorbeeld ook elkaars slurf aan.’
Leestip: Olifantenvrouwtjes helpen elkaar met de opvoeding – en dat biedt voordelen
Eleuteri en haar collega’s beschreven eerder al hoe olifanten lichamelijke gebaren gebruiken, zoals het wapperen met de oren of het zwaaien met de slurf, wanneer ze elkaar in het wild begroeten. Maar dat ze ook doelbewust gebaren inzetten om hun wensen te uiten, was tot nu toe nog niet bewezen.
Doelgerichte intentionaliteit
Ook andere diersoorten gebruiken soms gebaren om soortgenoten iets duidelijk te maken. Zo maken koraalrifvissen bewegingen om een prooi aan te wijzen, maar dat gebeurt alleen in heel specifieke situaties. Bij savanneolifanten ligt dat anders: zij zetten gebaren in met wat wetenschappers ‘doelgerichte intentionaliteit’ noemen.
Leestip: Hoe confrontaties tussen olifant en mens in zuidelijk Afrika voor grote uitdagingen zorgen
Om als doelgericht gebaar te tellen, moeten de signalen aan een paar voorwaarden voldoen. Zo mogen ze alleen worden ingezet als er iemand aanwezig en oplettend is. En blijft het gewenste effect uit? Dan moeten de dieren doorgaan met gebaren maken, of juist een ander signaal proberen.
De appeltest
Om te onderzoeken of olifanten ook aan deze eisen voldoen, richtten de onderzoekers zich op een groep Afrikaanse savanneolifanten in Nationaal Park Victoria Falls in Zimbabwe. De dieren kregen twee dienbladen voor zich opgediend: een lege en een met appels.
De dienbladen lagen net buiten bereik van de olifanten, maar een van de onderzoekers kon er wel bij. In totaal werden 38 verschillende typen gebaren waargenomen, die de olifanten alleen uitvoerden als de onderzoeker aanwezig was én hen aankeek. Ze gebruikten hun slurf om richting het volle dienblad te reiken. ‘Het was duidelijk dat ze de appels wilden,’ zegt Eleuteri.
Leestip: Modetrend bij chimpansees? Deze apen lopen rond met grassprietjes in hun oor én achterste
Wanneer de onderzoeker slechts een deel van de appels gaf, en de wens dus maar deels werd vervuld, begonnen de olifanten nog creatiever te gebaren. Een van hen sloeg met een stok op de grond om zijn zin duidelijk te maken, terwijl een ander zand in zijn slurf nam en het op de onderzoeker gooide.
Gebaren in het wild
De olifanten uit dit experiment leven deels in gevangenschap in Victoria Falls. Uiteindelijk wil Eleuteri weten of ze ook in het wild op deze manier communiceren. Ze is daarnaast benieuwd of verschillende olifantensoorten misschien elk hun eigen gebarentaal gebruiken.
Hoewel olifanten en primaten op het eerste gezicht weinig op elkaar lijken, komt de ontdekking voor de onderzoekers niet als een verrassing. ‘Net als mensen zijn olifanten intelligente, sociale wezens,’ zegt medeonderzoeker Caitlin O’Connell-Rodwell. ‘Gebaren zijn een belangrijk hulpmiddel om de sociale cohesie binnen een groep te bewaren.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
