In de laatste maanden merkten Frank Wallmeyer en meerdere andere eigenaars van winkels voor boerderijbenodigdheden dat een middel tegen parasieten genaamd ivermectine in sommige delen van de VS als warme broodjes over de toonbank ging. In zijn eigen winkel in Jacksonville, Florida, werd er meer dan driemaal zoveel ivermectine verkocht als voorheen en wordt Wallmeyer naar eigen zeggen zo’n tienmaal per dag gebeld om nadere informatie over het middel te verstrekken.
Veel van de bellers bleken niet geïnteresseerd te zijn in het ontwormen van de ingewanden van koeien of paarden. Ze wilden het medicijn als middel tegen COVID-19 gebruiken, voor zichzelf of hun dierbaren. Sommige artsen en activisten hebben ivermectine als wondermiddel tegen de ziekte aangeprezen, ondanks het feit dat er tot nu toe geen wetenschappelijke bewijzen voor die claim zijn, en ivermectine lijkt nu zeer in zwang te zijn onder Amerikanen die zich niet hebben laten vaccineren. Terwijl de Delta-variant in de VS snel om zich heen grijpt, heeft de zoektocht naar alternatieven voor vaccins veel mensen op het spoor van dit ontwormingsmiddel gezet. Hoewel de Amerikaanse FDA (Food and Drug Administration) ivermectine heeft goedgekeurd als middel tegen bepaalde parasieten bij mens en dier, is het nooit toegelaten als medicijn tegen COVID-19.
Vergiftigingscentra in meerdere Amerikaanse staten, waaronder Florida, Mississippi en Texas, meldden de laatste tijd een sterke toename van het aantal telefoontjes en gevallen die in verband staan met het misbruik van ivermectine of met overdoses van het middel. En de Amerikaanse CDC (Centers for Disease Control and Prevention) berichtte dat er in de week die eindigde op 13 augustus 2021 ruim 88.000 recepten voor ivermectine waren uitgeschreven – 24-maal zoveel als het gemiddelde aantal van 3600 recepten per week van vóór de pandemie. Dat betekent dat sommige artsen het medicijn voor de behandeling van COVID-19 uitschrijven, ondanks het standpunt van de FDA.
“Het maakt de voorlichting over COVID-19 enorm ingewikkeld, omdat het om zo veel mensen gaat en ook omdat de hoeveelheid misleidende informatie zo groot is,” zegt John Sinnott, epidemioloog aan het Morsani College of Medicine van de University of South Florida en tevens verbonden aan het Tampa General Hospital.
Lees ook: Zo weten we wanneer er een vaccin tegen COVID-19 is
Het medicijn wordt in verschillende doses voor mens en dier voorgeschreven, waardoor de FDA mensen nu waarschuwt voor de potentiële gevaren van geconcentreerde versies van het middel die alleen voor dieren zijn bestemd. Die bevatten bovendien niet-actieve bestanddelen die niet voor menselijke consumptie geschikt zijn.
In een tweet deed de FDA op 21 augustus een heel directe waarschuwing uitgaan: “Je bent geen paard. Je bent geen koe. Kom op, zeg. Kap hiermee.”
Maar zelfs ivermectine die voor mensen geschikt is en over het algemeen veilig wordt geacht voor het bestrijden van parasieten, waaronder wormen, hoofdluizen en huidaandoeningen als rosacea, kan leiden tot hoofdpijn, misselijkheid, diarree, jeuk en een plotselinge toename van de bloeddruk. In hoge doses kan het middel toevallen veroorzaken en tot ziekenhuisopname leiden.
Wat de wetenschap zegt
Hoewel in sommige studies wordt beweerd dat het gebruik van ivermectine leidt tot een verlaagd risico op overlijden aan COVID-19 en in andere onderzoeken sprake is van een verlaging van het aantal ernstige gevallen van COVID-19 na inname van ivermectine in een vroeg stadium van de besmetting, is de bewijsvoering voor deze claims twijfelachtig. “We weten niet of ivermectine werkzaam is bij de behandeling van COVID-19,” zegt Stephanie Weibel, biologe aan de Duitse Julius-Maximilans-Universität Würzburg. “De betrouwbaarheid van de beschikbare cluster van onderzoeken is beperkt.”
Op grond van een recente inventarisatie van veertien verschillende studies naar ivermectine ontdekten Weibel en haar collega’s dat bij de klinische tests waarop deze studies berustten, maar een handvol patiënten betrokken waren geweest of dat de tests niet goed waren opgezet, waardoor sommige onderzoekers de werking van het middel hadden overschat. Weibel roept op tot beter georganiseerde klinische tests, zoals een onderzoek dat momenteel wordt uitgevoerd aan de University of Oxford.
Zelfs de fabrikant van ivermectine, Merck, gaf in februari 2021 in een verklaring toe dat het op basis van eigen analyses en wetenschappelijke studies niet was aan te bevelen om het middel tegen COVID-19 te gebruiken. Maar pleitbezorgers van het medicijn wijzen erop dat als het middel misschien niet baat, het ook niet schaadt.
Lees ook: Ouderen hebben mogelijk het minst aan COVID-19-vaccin
“Als er geen bewijzen zijn dat een product werkt, dan zijn alle risico’s die het gebruik van dat product met zich kan brengen onaanvaardbaar,” zegt Peter Lurie, voorzitter van het Center for Science in the Public Interest en voormalig assistent-adviseur voor de FDA. “Er zijn mensen ziek geworden door het gebruik van ivermectine. Die hebben heel veel geld verspild aan iets wat niet bewezen is. De vrees is nu dat ivermectine mensen afleidt van zaken die wél werken: vaccins, mondkapjes en anderhalve meter afstand.”
Mensen die vertrouwen hebben in ivermectine maar het middel blijkbaar niet van hun huisarts op recept konden krijgen, nemen mogelijk hun toevlucht tot varianten voor dieren uit winkels voor boerderijbenodigdheden, zonder goed te weten wat het verschil tussen beide versies is. Michael Teng, viroloog aan de University of South Florida, wijst erop dat de aanbevolen dosering voor dieren veel hoger is dan die voor mensen. Als mensen ivermectine in zulke hoge doses zouden innemen, leidt dat waarschijnlijk tot vergiftigingsverschijnselen.
Sommige antivaxers gebruiken ivermectine ook om besmetting met COVID-19 te voorkomen, ook al zijn er evenmin overtuigende wetenschappelijke bewijzen voor die benadering. Artsen waarschuwen voor het gebruik van ivermectine gedurende langere tijd. Momenteel luidt het standpunt van de FDA dat ivermectine alleen binnen het kader van klinische trials gebruikt of voorgeschreven zou moeten worden, waarbij de gezondheid van de deelnemers doorgaans over langere perioden in de gaten wordt gehouden.
Vanwaar die rage?
Ivermectine werd in de jaren zeventig ontdekt en tot medicijn ontwikkeld. Op hun zoektocht naar antiparasitische stoffen identificeerden wetenschappers in de bodem nabij een golfbaan in Japan een nieuw soort bacterie – Streptomyces avermitilis – die wormen in muizen uitschakelde. De microbe produceerde werkzame bestanddelen die avermectinen worden genoemd en verantwoordelijk zijn voor de eliminatie van de wormen. Later werd daaruit het commerciële diermedicijn ivermectine ontwikkeld. Nadat in 1987 bij klinische tests op mensen was gebleken dat het middel ook hielp tegen rivierblindheid, een ziekte die wordt veroorzaakt door de parasitische worm Onchocerca volvulus, keurde de FDA het medicijn – onder de merknaam Stromectol – in 1996 ook goed voor gebruik bij mensen.
Sindsdien is ivermectine een erkend en veilig middel tegen tropische ziekten die door diverse parasieten worden veroorzaakt, van mijten tot rondwormen.
Dus toen wetenschappers op zoek waren naar bekende en veilige medicijnen die konden worden aangepast voor de behandeling van COVID-19, viel hun oog ook op ivermectine.
Een van de eerste onderzoeken naar de werkzaamheid van ivermectine tegen COVID-19 verscheen april vorig jaar. Daarin werd gesteld dat hoge doses van het middel in reageerbuisjes de vermeerdering van SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt, vertraagde. Hoewel de onderzoekers het medicijn niet testten op zijn vermogen om COVID-19 bij mens en dier te voorkomen, haalde het onderzoek de krantenkoppen en wekte grote interesse bij het brede publiek. De FDA waarschuwde destijds meteen voor het gebruik van ivermectine voor de behandeling van COVID-19. In twee open brieven aan medische websites sprak de dienst zijn zorg uit over de hoge doses ivermectine die in het onderzoek waren gebruikt.
Lees ook: Vaccins tegen COVID-19: het laatste nieuws
Rond dezelfde tijd verscheen een omstreden wetenschappelijk artikel over het onderwerp dat nog niet door andere wetenschappers voor publicatie was beoordeeld en later weer werd ingetrokken. In dat artikel werd een sterke daling van het aantal sterfgevallen gemeld onder COVID-19-patiënten die met ivermectine waren behandeld. Hoewel het onderzoek uiteindelijk niet in een wetenschappelijk tijdschrift werd gepubliceerd, leidde het wel tot een toegenomen populariteit van het middel in Latijns-Amerika.
Terwijl de veiligheid en werkzaamheid van het middel in meerdere klinische tests in de wereld werd onderzocht, zorgde de publicatie van een ander onderzoek in november 2020 voor hernieuwde interesse. In die studie, onder leiding van de Egyptische onderzoeker Ahmed Elgazzar, werd beweerd dat de toestand van COVID-19-patiënten sterk verbeterde als ze in een vroeg stadium van besmetting met ivermectine waren behandeld en dat ook het aantal sterfgevallen daardoor met meer dan negentig procent afnam. Maar in juli van dit jaar werd het artikel om ethische redenen teruggetrokken.
“Het is problematisch als mensen hun vertrouwen stellen in een medicijn waarvan niet is bewezen dat het tegen COVID-19 werkt,” zegt Teng. “Je zou willen dat mensen gewoon het vaccin nemen.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeopgraphic.com
