Bijna een jaar na de uitbraak van de coronavirus-pandemie hebben ruim 375.000 Amerikaanse families met het verlies van een dierbare moeten omgaan, en dat vaak in omstandigheden waarin het laatste contact aan het bed heel beperkt was. Afgezien van de vele onzekerheden omtrent de ziekte COVID-19 waren het die omstandigheden die een toch al traumatisch proces – afscheid nemen van een dierbare – extra hebben belast met een laag verdriet en schuld.
“We gaan ervan uit dat we in tijden van tragedie met onze dierbaren kunnen communiceren,” zegt klinisch psychologe Therese Rando, oprichtster en directrice van het Instituut voor het Onderzoek en de Behandeling van Verlies in Rhode Island.
Het begeleiden van iemand in zijn laatste uren is een ervaring die van grote invloed is op de verwerking van het trauma van verlies, zegt Rando. Wat betekent het om op afstand vaarwel te moeten zeggen – in volledig beschermende kleding, via Zoom of per sms? Zes families die in 2020 dierbaren aan COVID-19 zijn kwijtgeraakt, vertellen hun verhaal, verduidelijkt met de sms’jes die ze in de laatste dagen van hun dierbaren verstuurden.
Marco Reyes; Miami, Florida
Begin augustus kreeg Marco Reyes een telefoontje: zijn 84-jarige vader José had moeite met ademhalen. Hij bleef maar zeggen dat hij zich prima voelde, maar dat was niet zo, vertelt Marco. Ooit zat José op Cuba twaalf jaar als politiek gevangene in de cel, waarna hij emigreerde naar de VS. José was een onafhankelijke, ouderwetse man.
Marco had zijn vader nog op Vaderdag bezocht, toen ze door hun mondkapjes heen over politiek hadden gepraat in José’s appartement in Little Havana. Eind juli begon José zich slecht te voelen. Toen de uitslag van zijn test binnenkwam, verbood hij zijn kleinkinderen om nog bij hem in de buurt te komen.
Marco bezocht hem in het ziekenhuis. Twee weken lang vocht José voor zijn leven. Op 15 augustus had Marco contact met zijn vader via een videogesprek; José vertelde hem dat hij veel sliep en zich beter voelde door de extra zuurstof. Nadat ze de verbinding hadden verbroken, stuurde Marco hem nog een sms’je in het Spaans: “Ouwe, ik hou zó veel van je. Ik wil dat we daar samen naar buiten lopen en een kopje koffie gaan drinken.” Zijn vader antwoordde: “Ik hou ook van jou. Zeker, dat zou mooi zijn. Zorg goed voor jezelf. Kussen.” Twee dagen later belde José Marco op. Hij zei dat het pijn deed om te praten en dat hij zijn telefoon zou uitzetten.
Een paar dagen later moest José aan de beademing en op 4 september overleed hij.
Christiana Neazer; Rialto, Californië
Gedurende de eerste vijf jaar van hun huwelijk hadden Christiana en Michael Neazer grote moeite om een kindje te verwekken. Christiana, een 30-jarige verpleegkundige in opleiding, wilde net aan een behandeling met vruchtbaarheidshormonen beginnen toen haar man COVID-19 kreeg en er zó ziek van werd dat hij op de IC moest worden opgenomen. Vanuit hun huis maakte ze gebruik van sociale media om de hele familie en al hun vrienden in gebed bijeen te brengen. De berichten van Mike’s artsen waren verontrustend: hij had last van bloedneuzen en keelpijn, en zijn luchtwegen droogden uit vanwege de extra zuurstof die hij kreeg toegediend. Mike was een stevige kerel die als beveiliger werkte en met zijn 1,85 meter ‘Big Mike’ werd genoemd, maar hij werd steeds zwakker.
Terwijl Mike voor zijn leven vocht, deed Christiana thuis een zwangerschapstest. En nog eentje. En daarna nog twee. Na zes tests die allemaal positief uitvielen, stuurde ze Mike een oude selfie van hun beiden, samen met een foto van de positieve tests. In het bericht schreef ze: “HET BESTE SCHAP IS HET VADERSCHAP! BABY NEAZER KOMT IN FEBRUARI/MAART 2021; HOU VOL, DADDY, HOU VOL!”
Hij stuurde een sms’je terug waarin hij haar zei geen grapjes over zoiets te maken. Ze antwoordde dat het geen grap was, dat ze zes weken zwanger was en dat ze later die dag een echografie zou laten maken. Hij was te uitgeput om verder te communiceren. Op 10 juli werd uit zijn berichtjes duidelijk hoe zwaar hij het had.
Mike overleed op 15 juli. De baby van hem en Christiana is uitgeteld op 15 maart, de zesde verjaardag van hun huwelijk.
Fiana Garza Tulip; Brooklyn, New York
In maart boekte Isabelle Odette Papadimitriou, een 64-jarige ademhalingstherapeute uit Dallas, een vlucht naar Brooklyn om haar dochter Fiana Garza Tulip en haar acht maanden oude kleindochter Lua te bezoeken.
Na het bezoek vloog Isabelle naar huis en ging in Dallas weer aan het werk op een rehabilitatieafdeling, waar ze in de frontlinie van de pandemie streed. Gezichtsmaskers en andere beschermende kleding waren schaars, maar in haar sms’jes aan Fiana benadrukte ze dat er geen reden was tot zorg. “Ze schreef me dat ze zo sterk was als een os. ‘Het gaat prima met mij.’ En ik geloofde haar,” zegt Fiana.
Maar in juli vernam Fiana van haar broer dat Isabelle ziek was geworden. Ze textte met haar moeder, die haar geruststelde en haar vertelde dat ze haar symptomen in een dagboek bijhield en er alles aan deed om goed te drinken en niet opgenomen te worden. “Ik ben een zeer sterke vrouw, ik zal het overleven,” textte Isabelle op donderdag 2 juli.
De volgende avond belde Isabelle haar zoon vanuit haar slaapkamer. Ze voelde zich slecht. Hij belde een ambulance. Op weg naar het ziekenhuis had ze geen pols meer. Ze werd gereanimeerd, maar slechts een week nadat bij haar de eerste symptomen van COVID-19 waren opgedoken, raakte Isabelle in een onherstelbare coma. Ze overleed op de vierde juli, een van haar favoriete feestdagen.
Twee dagen later kreeg Fiana een pakje van haar moeder, met daarin een paar glinsterende roze sandaaltjes voor Lua. Isabelle had ze enkele dagen eerder besteld, toen ze ziek in bed lag.
“Ze had een foto gezien waarop Lua op blote voetjes rondliep. Dus wilde ze ervoor zorgen dat ze schoentjes had,” zegt Fiana, die daarna de Facebook-groep ‘I Lost My Loved One(s) to COVID-19’ heeft opgericht. “Elke avond om zeven uur applaudisseerden we voor de zorgmedewerkers in het land. Ik besefte niet dat ik ook voor mijn moeder klapte.”
Kelsey Ellis; Portland, Oregon
In maart 2020 bracht Audrey Ellis, een verpleegkundige uit Denver, een bezoek aan haar tweelingzus Kelsey in Portland om hun 29e verjaardag te vieren. Audrey had last van een hardnekkige hoest en na de verjaardagsbrunch en een uitstapje naar een nationaal park zag Kelsey aan de ogen van haar zus en aan haar blauwe lippen dat ze helemaal was uitgeput. Kelsey reed Audrey die dag naar een kliniek en de volgende dag naar de spoedeisende hulp. Audrey werd op 18 maart opgenomen, dezelfde dag dat het ziekenhuis familieleden verbood om nog op bezoek te komen.
“We mogen je dan niet op je kamer bezoeken, maar WE ZIJN ER VOOR JE,” textte Kelsey vanaf het parkeerterrein. “Dank je, Wombie [baarmoedergenootje],” antwoordde Audrey.
In de volgende drie chaotische en vreselijke dagen bleven Kelsey en haar ouders aan de telefoon gekluisterd. In haar sms’jes was Audrey steeds heel kalm. Ze vertaalde het medisch jargon en sprak haar dankbaarheid uit voor de verpleegkundige die een aardbeiensmoothie voor haar had gemaakt. Ze vroeg om het wachtwoord voor Netflix zodat ze de serie Tiger King kon bekijken en maakte grapjes over de lieve Instagram-posts waarin haar vriend haar beterschap wenste. Ze stuurde selfies om te laten zien dat ze in goede handen was en om een indruk te geven van de enorme hoeveelheid slangen waaraan ze lag terwijl de artsen tests bij haar afnamen. Ze had longontsteking en de artsen moesten haar intuberen en overtollig vocht rond haar hart afvoeren.
Ondanks al hun inspanningen overleed Audrey op 22 maart. Als doodsoorzaak werd hartfalen opgegeven. Kelsey kon haar as ophalen bij een contactloze drive-in. Er werd geen autopsie verricht en er kwam geen snelle begrafenis.
“Mensen stuurden bloemen, maar iedereen was bang om je te omhelzen,” vertelt Kelsey. “We hebben een grote familie, maar we zijn niet in staat geweest om bij elkaar te komen en gewoon te huilen. Voor mij en anderen zijn de traditionele vormen van afsluiting gewoon niet mogelijk geweest, wat je het irreële besef geeft dat niets van dit alles echt is gebeurd.”
Darcey Cobbs-Lomax en Dana Cobbs; Connecticut
“Doe het slot van je deur,” stond er in het sms’je dat Darcey Cobbs-Lomax op vrijdag 3 april aan haar 73-jarige vader Morgan Cobbs jr. stuurde. Hij had last gehad van een vervelende hoest maar probeerde nog werkjes in het huis te doen, voor zijn 95-jarige moeder te zorgen en aan een verbouwing te werken. Maar omdat zijn stem steeds zieker klonk, belde Darcey een ambulance. Tegen de tijd dat zij en haar zus Dana Cobbs bij het huis van hun vader arriveerden, waren ziekenbroeders buiten in de regen bezig met het aantrekken van beschermende kleding, zodat ze Morgan bij de voordeur konden afhalen.
De volgende dag merkten Dana en Darcey dat Morgans moeder Evelyn er niet goed uitzag in haar schommelstoel. Toen ze moest overgeven, belden ze een ambulance. Dezelfde ziekenbroeders die een dag eerder hun vader hadden opgehaald, brachten nu hun moeder met spoed naar de IC.
In de week daarna zaten beide zusters voortdurend aan de telefoon, op zoek naar advies en updates. Darcey textte haar vader een opbeurende videoboodschap van haar en de vier kinderen.
Op 11 april ging Darcey langs bij het oude huis van Evelyn en nam haar keurig bewaarde bezittingen door. Ze vond onder meer een onderscheiding voor haar vader als lid van het basketbalteam van zijn universiteit. Ze stuurde er per sms een foto van aan Morgan.
Toen Darcey de trap van het huis van haar oma afkwam, belde haar vader. Hij moest aan de beademing. Darcey viel op haar knieën en bad.
Negen dagen later overleed Meme Evelyn, de elegante en sardonische grootmoeder van Darcey en Dana, aan complicaties als gevolg van COVID-19. Een week later overleed ook hun vader, terwijl een verpleegkundige zijn hand vasthield. Het beeld dat hun vader in zijn doordeweekse trui naar de ziekenbroeders – met gezichtsmaskers op en in volledig beschermende kleding – loopt, zullen ze nooit meer kwijtraken. Morgan was dol op reizen en ze gingen ervan uit dat ze samen nog heel wat uitjes met de familie zouden meemaken. “Ik heb altijd gedacht dat hij weer thuis zou komen,” zegt Dana.
Todd Bailey; Mesa, Arizona
Voor Todd Bailey (53) was Kathy Jones altijd de ‘leuke tante’. Kathy was de jongste van de vier zusters van zijn moeder, nam hem mee naar zijn eerste concert en duimde voor hem toen hij vanuit Arizona naar New York en later naar San Francisco verhuisde. Toen hij weer in de buurt van zijn moeder wilde wonen, kon hij tijdelijk bij haar intrekken.
Eind juni begon Kathy (64) zich niet lekker te voelen. Ze dacht dat ze blaasontsteking had, maar in het ziekenhuis testte ze positief op COVID-19. In een sms’je schreef ze dat ze zich vreselijk voelde omdat ze mogelijk haar familie had besmet. Ze stuurde Todd links naar websites met de aansporing om zich meteen te laten testen.
Terwijl Kathy steeds zieker werd, testten ook Todd en zijn moeder Joyce positief. Met hem ging het prima, maar zijn moeder kon amper nog op haar benen staan. Ze zei dat haar hele lichaam aanvoelde “alsof het migraine had.” Op de dag dat het de verkeerde kant opging met zijn tante Kathy, belde Todd ook een ambulance voor zijn moeder.
Todds moeder werd op de IC opgenomen en Aunt Kathy lag iets verderop op de IC van een ander hospitaal. Todd sliep op de bank en probeerde de enorme aantallen telefoontjes van het ziekenhuis te managen, en ook de vele sms’jes en bakjes met eten die hij van bezorgde familie en vrienden ontving. Zijn moeder bevond zich in een kritieke toestand, maar ze had ook de juridische volmacht over haar zus Kathy. Dus probeerde ze vanuit haar bed op de IC met de artsen van haar zus te overleggen.
In Kathy’s laatste sms’je aan Todd vroeg ze om haar creditcard. Hij vindt het vreselijk dat ze in haar laatste heldere uren nog aan geldzaken moest denken. In alle chaos textte hij haar nog een paar keer, maar kreeg geen antwoord meer. Kathy overleed op 6 juli.
“Ze had al die andere dingen overleefd en binnen negen dagen rukte COVID-19 haar uit ons leven,” zegt Todd. “Vóór haar dood had ze het meer dan eens over de verschrikkingen van die ziekte gehad, hoe vreselijk het zou zijn als ze zou sterven op de manier waarop ze uiteindelijk is gestorven.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
