Elk jaar verdwijnt hij weer even snel als hij verschijnt: de kerstboom in de huiskamer. Voor een paar weken staat hij symbool voor warmte en licht, om daarna massaal op straat of bij de milieustraat te belanden. Die korte maar hardnekkige traditie roept een verrassende vraag op: waar komt de kerstboom eigenlijk vandaan, en waarom werd juist een boom het wereldwijde symbool van Kerstmis?
Groen als symbool van licht en leven
Lang voordat de kerstboom zijn intrede deed, speelden groenblijvende planten al een belangrijke rol in midwintervieringen. Takken van sparren, dennen en hulst werden gebruikt in heidense rituelen rond de winterzonnewende, het moment waarop de dagen weer langer worden.
‘Al in de Oudheid werden op midwinterfeesten groenblijvende planten gebruikt om de overwinning van het leven op de dood en van het licht op de duisternis te vieren,’ zegt Carole Cusack, hoogleraar religiestudies aan de University of Sydney (Australië). Het groen stond symbool voor hoop en continuïteit in de donkerste tijd van het jaar.
Wie had de allereerste kerstboom?
Hoe deze heidense gebruiken precies veranderden in de kerstboom zoals we die nu kennen, is onderwerp van eeuwenlange discussie. Meerdere landen claimen de bakermat van de traditie.
Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!
Vooral in de Baltische staten woedt het debat. Letland wijst naar het jaar 1510, toen een koopmansgilde – de Broederschap der Zwarthoofden – in Riga een boom zou hebben meegedragen, versierd en vervolgens verbrand. Estland claimt een soortgelijke ceremonie al in 1441 te hebben gehouden, maar dan in Tallinn.
Historici plaatsen vraagtekens bij beide verhalen. Volgens historicus Gustavs Strenga van de Nationale Bibliotheek van Letland hadden deze rituelen waarschijnlijk weinig met Kerstmis te maken. Toch blijft de claim springlevend: op het Raadhuisplein in Riga herinnert een plaquette aan ‘de allereerste kerstboom ooit’.
Een Duitse oorsprong?
Volgens Cusack ligt de oorsprong van de moderne kerstboom waarschijnlijk elders: in de zestiende-eeuwse Elzas, een gebied dat toen nog deel uitmaakte van het Duitse Rijk. Historische bronnen vermelden dat in 1539 in de kathedraal van Straatsburg voor het eerst een kerstboom werd geplaatst.
Leestip: Waar komt tweede kerstdag vandaan?
De traditie sloeg snel aan. Rond Kerstmis werden in de regio massaal bomen gekapt. Zó veel zelfs dat de stad Freiburg zich in 1554 genoodzaakt zag het kappen van bomen voor Kerstmis te verbieden.
Van kaarsen tot kerstlichtjes
Het verbod hield de opmars van de kerstboom niet tegen. In Duitse huishoudens werd het gebruik al snel gemeengoed. Ook de verlichting kreeg een vaste plek. Volgens de overlevering was het Maarten Luther die als eerste kaarsen in een boom hing, geïnspireerd door het fonkelen van sterren tijdens een nachtelijke boswandeling.
Leestip: Waarom we elkaar cadeaus geven met kerst (en dat al duizenden jaren doen)
Via Duitse emigranten verspreidde de traditie zich in de eeuwen daarna over Europa. Tegen de achttiende eeuw was de met kaarsen verlichte kerstboom een vertrouwd onderdeel van de kerstviering in grote delen van het continent, de voorloper van de boom die vandaag de dag in miljoenen huiskamers staat.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
